ՓԱԽՍՏԱԿԱՆ, անձ, ուը ռասայական, ազգային, կանական, ուոշակի սոցիալական խմբի պատկանելության կամ քաղաքական համոզմունքների համար հետապնդումների զոհ դառնալու հիմնավոր երկյուղի պատճառով գտնվում է իր քաղաքացիական պատկանելության պետությունից դորա և չի կաաղ կամ չի կամենում օգտվել այդ պետության պաշտպանությունից կամ, չունենալով որևէ պետության քաղաքացիություն և գտնվելով իր նախկին հիմնական բնակության վայրի պետությունից դորա, չի կաաղ կամ չի կամենում վերադառնալ այդ պետություն, կամ եթե անձը միաժամանակ մի քանի պետության քաղաքացի է. սակայն երկյոպ ունի, ու չի կաաղ օգտվել այդ պետություններից որևէ մեկի պաշտպանությունից («Փախստականների մասին» ՀՀ օրենք, ընդունված է 1999-ի մարտի 3-ին)։
Հաճախ Փ. դիտվում է ավերի լայն համատեքստում՝ ոոդես ոչ կամավոր տեղահանված։ 1996-ին ընդունվել է գործողությունների ծրագիկ որում սահմանվել է տեղահանվածների 8 խումբ (ժնե, 1996-ի մայիսի 30-31-ին). Փ-նեշ, ներքին տեղահանվածներ, ապօրինի միգարնտներ, բռնի տեղահանվածներ, հայրենադարձներ, էկոլոգիական միգոսնտնեշ. Փ-ի կաշգավիճաԲաքվից բռնագաղթածԿԻն համապատասխան անձ, նախկինում դեները Կրասնովոդսկի պոշտացվածնեշ։ ՀՀ-ում առկա են տեղահան-
նավահանգստում վածնեշի բոլոր կարգերը, բայց 1988-92-ին
ԼՂԻՄ-ից դեպոշտացված անձինք միջազգային հանրության կողմից ճանաչված չեն որպես խումբ։ Առանձնացվել է նաև եշկշի նեաում տեղահանվածների այն խումբը, ովքեր լքել են իրենց մշտական բնակավայրն խենց քաղաքացիության կամ հիմնական բնակության պետության սահմաններում։ Սկսած 1988-ից միասնական պետության (ԽՍՀՄ) սահմաններում՝ Ադրբեջանական ԽՍՀ հայաշատ քաղաքներում ու շրջաններում (Սումգայիթ. Բաքու, Կխովաբադ. Խանլար, Դաշքէսան, Ղազախ և այլն) կիրառված զանգվածային բռնարարքների արդյունքում տեղահանվել է մոտ 500 հզ. հայ, որոնցից 408 հզ. մազապոսծ հասել է ՀՀ (1992)։ Հայ բնակչության մի մասը տեղահանվել է նաև Միջինասիական հանրապետություններից, Աբխազիայից, Ձեչնիայից են (տես աղյուսակը)։
Սումգայիթի Փ-ների և Հյուսիսային Արցախից բռնի տեղահանվածների (83,4 հզ.) մի մասն ապաստանել են ԼՂՀ-ում (նաև ազատագրված տարածքներում)։ 1989-ին ԼՂԻՄ տեղափոխվել են
18,5 հզ. Փ-նեշ, իսկ 1990-ին՝ նշանց թիվը գերազանցել է 30 հզ.։ «Օղակ» գործողության ժամանակ, ապա հակառակորդի լայնածավալ հարձակումների հետևանքով 1993-ին ԼՂՀ-ից տեղահանվել է 48 հզ.. 1994-ին՝ 66 հզ. մաշդ, զինադադարից հետո ԼՂՀ են վերադարձել նրանցից 60 հզ.։
1987- ին Հայկական ԽՍՀ-ից և ԼՂԻՄ-ից հեռացել է համապատասխանաբար 155 հզ. և 40 հզ. ադրբեջանցի։ 1991-ից սկսած ԼՂ ԻՊՈՒ հիմնվելով միջազգային նորմերով ամրագրված ինքնապաշտպանության իրավունքի վրա՝ ազատագրել են ԼՂ և անցյալում Ադրբեջանական ԽՍՀին բռնակցված հարակից շրջանները, որտեղից հեռացել էր շուրջ 380 հզ. մաշդ։ 1994-ի վերջին ադրբեջանցի Փ-ների թիվը կազմել է 615 հզ. մարդ, որոնցից 1997-ին խենց նախկին բնակավայրերը վերադարձել է 45 հզ., 1998-ին՝ 25 հզ. ընտանիք (125 հզ. մաշդ)։ 2003-ին ԱՀ-ում Փ-ների թիվը կազմել է 490 հզ. մաշդ (մոտ 90 հզ. ընտանիք)։
Փ-ների հիմնահարցերով զբաղվում են Կաշմիր խաչի միջազգային կոմիտեն, Միջազգային ներում (Մեծ Բփտանիա), Քրիստոնեական միջազգային համերաշխություն, Բժիշկները հանուն մարդու իրավունքի (Մեծ Բփտանիա), Բռնության զոհերի հոգատարության բժշկական
