«Homo sapiens»

Վիքիդարանից՝ ազատ գրադարանից
Հոկտեմբեր 25 — 26 1917 «Homo sapiens»[1]

Եղիշե Չարենց

Անակնկալ հանդիպում Պետրոպավլովյան ամրոցում


«Homo sapiens»


I


Տասերեք թվի ամառը, հունիսին,
Նաիրյան քաղաքի մի փողոցով խաղաղ
Անցնում էր, հոգսը երեսին,
Տասնըվեց տարեկան մի տղա։—
Վտիտ էր։ Միջահասակ։ Ուսերը նեղ։
Գանգուր մազեր ուներ, գունատ ճակատ։
Հագին սև շապիկ սատինե՝
Խունացած, առնվազը երեք ամառ հագած։
Դեղին երիզներով դպրոցական գլխարկը
Գանգուր, խիտ մազերին նստել էր ձիգ։
Նա գնում էր դանդաղ, քայլում էր գլխահակ,
Անտարբեր շրջապատին, ինչպես ձի։
Նա դուրս եկավ տնից։ Կեսօր էր։
Քիչ հետո հայրը երևի գալու էր ճաշելու։
Նա չէր սիրում հորը։
Իսկ հոր համար տղան դարձել էր հանելուկ։
Հայրը։— Հիշեց զայրացած։ — Նա երեկ,
Երբ ինքը կես-գիշերին վերադարձավ տուն —
Գազազեց ու համոզեց երկար։— Հետո պայման դրեց՝
Կամ տուն չգալ այլևս, կամ կրկին պատրաստվել քննության։
Ուսը ցնցեց տղան մեքենայաբար,
Հիշեց դպրոցը, հորը, մռայլ տեսուչին,—
Ինքը կանգնած է գլխիկոր նրանց առաջին՝
Դեմքին ամոթ, փոշի ու արցունքներ թափած...
Խորը հոգոց հանեց, հառաչեց —
Ու քայլերը ձգեց։— Երկար
Ձգվում էր իր դեմ փողոցը։ Գնում էր։
Ամառվա շաֆրանով ներկած՝
Հորանջում էր փողոցը քնում իր։
Փողոցը... Երկու շարք միհարկանի տներ՝
Դեղին, գորշ, վարդագույն, կրկին դեղին։
Իսկ մեջտեղում՝ շոսսե։— Փոշոտ, նեղ,
Ինչպես գյուղական սայլուղի։ —
Երբեմն անցնում էին մայթից մարդիկ,
Դանդաղ անցնում էին ու մտնում տուն։
Ու կրկին ամայանում էր մայթը։
Շոգ։ Փոշի։ Խաղաղություն։—
Կամ մի տնից երբեմն, մի պատուհանից
Դուրս էր նայում մի պահ մի կանացի գլուխ,
Կանչում էր դիմացի հարևանին —
Ու կրկին փողոցը ննջում էր։ Լուռ։
Տղան քայլում էր դանդաղ, առանց նայելու
Իր շուրջը։— Ոտքերը մեքենայաբար
Տանում էին նրան։— Ճանապարհը
Չուներ նրա համար հրապուրիչ բան,
Նա գնում էր այգի։— Կռնատակին
Նա տանում էր մի գիրք։ — Չսարսափե՛ս,
Ընթերցո՛ղ։ — Գրքի շապիկին
Գրված էր՝ «Homo Sapiens»։ —

II


Նա կարդում էր երկար, նստած ալեյում[2],
Այն հին կաղնու ներքևը, որի բնին
Անցյալ տարի ամառը մի տաքգլուխ
Դանակով փորագրել էր «Արփենիկ»։
Նա կարդում էր անհագ, լափելով
Էջերը, գլուխները։ — Գրքի թերթերից
Մեկը, տիտանային, կարծես շանթ էր թափում
Եվ այրում իր հոգին, իր կրքերը։
Գլուխը վառվում էր։ Սիրտը
Թրթռում էր։— Ուզում էր թռչի դո՛ւրս, դո՛ւրս։—
Տագնապով դարձնում էր թերթերը
Ու կարդո՛ւմ, կարդո՛ւմ, կարդո՛ւմ։—
Չքացել էր աշխարքը։ — Այգին
Դարձել էր անիրական։ Այգին չկար։
Կար մի մարդ հանճարեղ, կար մի կին։
Կար մի կարոտ միայն։
Եվ անարատ մի սիրտ կար։ Եվ մի ուղեղ՝
Դեռ անապակ, դեռ ջինջ, դեռ մաքուր։

Գավառցի պատանի կար մի խեղճ
Նաիրյան այդ խեղճ քաղաքում։
Նա կարդում էր։ Սուզվում էր անդարձ
Ցնորքների հորձանքը։ — Գրքի էջերից
Երազվում էր նրան տիտանային մի մարդ,
Որի հոգին, մտքերը, տենչերը
Վիթխարի են, ամե՛ն ինչ խորտակող,
Որը բարձր է իր բութ շրջապատից,
Ինչպես ճահճից — էլբրուսը,— և վարդագույն
Մի մշուշի նման նրա հոգում
Արդեն փռվում էր մի անեզրական կարոտ...
Նա կարդում էր անհագ— և գնում էր, հանդուգն,
Արդեն ինքն էլ այդ «վեհ» ճանապարհով։ —
Եվ թվում էր նրան, թե իր գլխին
Շառաչում են շանթեր,— և իր սրտում
Հրդեհներ է վառում անիրական մի կին,
Մի հանճարեղ աղջիկ... անհագ թերթում
Ու կարդում էր անվերջ, մինչև հոգնեց։
Զգաց՝ քաղցած է քիչ, իսկ գրպանում...
Ընդամենը ուներ... երկու կոպեկ։

III


Երեկո էր արդեն, երբ նա հոգնած,
Գիրքը դրեց մի կողմ։ — Շուրջը նայեց —
Ամայի էր ալեյը։— Հանճարներին վայել
Մի շարժումով շոյեց նա իր ճակատն հանկարծ —
Եվ քայլերը ուղղեց ալեյից դուրս:
Այնտեղ, այգու դիմացը, կար մի փոքրիկ խանութ
Որ վաճառում էր հաց։ — Կես ֆունտ գնեց
Եվ գրպանում պահած՝ վերադարձավ կրկին
Նա ամայի ալեյը։— Շուրջը նայեց —
Չէր երևում ոչ ոք։ — Նա սպասեց մի քիչ,—
Եվ սկսեց ուտել գաղտագողի։— Մտքում
Երազվում էր դեռ նա, այն հանճարեղ գերմարդը —
Շուտով — կիջնի գիշեր, այգի կգա Նվարդը...
Նա շտապով կերավ, վերջացրեց։— Հանկարծ
Մի շարժումով կրկին իր ճակատը շոյեց —
Եվ որոշեց, որ ինքը դառնալու է կյանքում...
Մի հանճարեղ պոետ։ —
Նա որոշեց հանկարծ, միանգամից,
Եվ սկսեց շրջել ալեյներում խաղաղ,
Հետո մտավ ակումբը, ուր մի քանի
Ուսանողներ՝ հարբած՝ բիլիարդ էին խաղում։
Ձանձրանալով՝ դանդաղ նա այդտեղից
Երբ դուրս եկավ կրկին մի քիչ հետո —
Արդեն այգին լցվել էր։ — Դեմը նայեց —
Անցնում էր այն աղջիկը ծառի մոտով,
Իր երազած աղջիկը, իր դիցուհին,
Իր հանճարեղ Նվարդը... Նա մոտեցավ,
Փորձեց զրույց անել հետը մի քիչ,
Շլացնել նրան իր խոհերով պայծառ...
Բայց աղջիկը նրան չշոյեց,
Չվերցրեց անգամ նրա վարդը...
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Այդ պատանին հետո դարձավ պոետ,
Եվ գրեց այս նովելը, որ դուք կարդաք...



  1. «Homo Sapiens» — «Բանական մարդ»:
  2. ալեյա — ծառուղի: