Էջ:«Armenia og armenierne.» (Bodil Biørn okt. 1944).pdf/8

- 6 -

Հացահատիկ և այլ սնունդ վերցրեցի մի ծանոթ թուրքից և այդպիսով կարողացանք օգնել գթասիրտ թուրքերի նկուղներում թաքնված շատ հայերի։ Շատերն էլ իջան լեռներից, որտեղ ամիսներ շարունակ թաքնված էին։ Օ՜, ինչքա՜ն ողորմելի տեսք ունեին։ Ի՜նչ ուրախություն էր 3 ½ ամիս Մուշում լինել՝ նախքան ռուսները կգրավեին քաղաքը և օգնել այդ բոլոր թշվառ ու խեղճ մարդկանց։ Բոլորս էլ հաճախ վտանգի մեջ էինք, բայց զգում էինք, որ Աստված իր ուժեղ ձեռքը պահել է մեզ վրա։ Գրեթե ամեն օր ինչ-որ մեկին սպանում էին։ Դժվար ժամանակներ էին, և ես էլ չէի կարող չօգնել և չսփոփել այդ դժբախտ մարդկանց։ Որբանոցի մեր տղաներից մի քանիսը վազելով ինձ մոտեցան։ Չար կառավարիչն էր մահացել, նրան փոխարինողն ավելի լավն էր, այնպես որ կարողացա քաղաքում մնալ՝ գաղտնի օգնելով և խնամելով վշտացածներին։ Կիրակի օրերին նրանց հետ նկուղներում եկեղեցական ծիսակատարություն էի անցկացնում։ Փակում էինք դռները, որպեսզի թուրքերը պատահաբար ներս չմտնեն։ Դա ինձ հիշեցրեց վաղ քրիստոնեական ժամանակաշրջանի բազում հալածանքները։

1916 թվականի փետրվարի կեսերին ստիպված էինք հեռանալ Մուշից, երբ ռուսները մոտենում էին։ 2 օր խորը ձյան մեջ ձիավարեցինք դեպի Բիթլիս, որտեղ իմ վերջին հայ ընկերներն ու փրկված երեխաներն էին, որոնց խլել էին ինձանից։ Գրեթե հուսահատվել էի նորից, բայց Աստված ինձ ուժ տվեց և մենակ՝ մի թուրք ժանդարմի հետ եկա Դիարբեքիր։ Այնտեղ մնացի 3 շաբաթ՝ փորձելով հետ վերադարձնել իմ մարդկանց, բայց իզուր։ Այնտեղից մեկնեցի Հալեպ, որտեղ շվեյցարացի քույր Բեատրիս Ռոհների հետ էի, որը 400 հայ որբերի էր հավաքել։

Ավելի ուշ հյուրընկալվեցի իմ ընկերներ՝ պարոն և տիկին ֆոն Դոբլերների մոտ Կիլիկիայի Հարունիե գյուղում։ Խնդրել էին, որ այնտեղ գնամ։ Մի մեծ որբանոց էին բացել․ մի տարի մնացի այնտեղ, խնամեցի բազում հիվանդ երեխաների և վերահսկեցի կարի սենյակը։ 50 հիվանդ ունեի։

Այդ ժամանակ վերածնունդ էր։ Երեխաներից շատերը գալիս և խոստովանում էին իրենց մեղքերը, նվիրվում էին Աստծուն։ Պետք է շարունակեի Աստվածաշնչի դասերը մեծ երեխաների և ուսուցիչների հետ։ Օրհնյալ ժամանակներ էին, թեև լի վտանգներով։ Այդուհանդերձ, այնքան ճնշված էի այն ամենից հետո, ինչի միջով ստիպված էի անցնել, որ խնդրեցի տուն վերադառնալ։

1917 թվականի մայիսին հայրենիք վերադարձա իմ 1½ տարեկան փոքրիկ որդեգրած տղայի հետ։ Պատերազմի ժամանակ պատերազմող երկրներով շատ դժվար ուղևորություն էր, բայց Աստված մեծ գթասրտությամբ և ապահով ձեռքով ուղեկցեց ինձ մինչև հայրենիք՝ Նորվեգիա և սիրելի ընկերներ։

Մինչև 1921 թվականը հայրենիքում էի և շատ էի ճանապարհորդում մեր գործի համար․ շատ բան հաջողվեց անել։

Հետո Աստված նորից կանչեց ինձ։ 1921 թվականին ուղևորվեցի Կոստանդնուպոլիս՝ օգնելու բազում հազարավոր հայերի՝ հիմնականում կանանց և երեխաների, որոնք փախել էին իրենց հայրենիքից։ Այնտեղ հանդիպեցի ծանոթ մարդկանց, այդ թվում՝ Կարապետին, որը մեզ հետ փրկվել էր Մուշից և այնքան բանի միջով էր անցել։

Կոստանդնուպոլսում մի քանի ամիս աշխատելիս հանդիպեցի շատ կանանց և տղամարդկանց, որոնք միայն իրենք էին ողջ մնացել 20-30 հոգանոց ընտանիքից։ Այո՛, 70 հոգանոց ընտանիքից հաճախ միայն մեկն էր փրկվում։ Այս փախստականներն ապրում էին քաղաքի տարբեր հատվածներում գտնվող փոքր գաղութներում․ սրտաճմլիկ էր լսել նրանց կյանքի տխուր պատմությունները։ Մեծ սենյակներում 70 մարդ խցկված էր իրար հետ, մեծ բարաքներում բազում ընտանիքներ էին ապրում միասին․ նրանց միայն բաժանում էին մի քանի պարկ։ Շատերն անհույս էին։ Կարո՞ղ եք պատկերացնել։

Այդ մարդկանց մեջ ծանոթացա մի երիտասարդ աղջկա հետ, ում թևերից մեկը կտրել էին թուրքերը։ Բայց այս ամբողջ թշվառության մեջ