Իմ մանկութեան ժամանակ (70ական եւ
80ական թուականներում) ազգասիրական երգերի
մէջ շարունակ ու միշտ կողք-կողքի երգւում էին
«ազգը, կրօնն ու լեզուն»: Այն շրջանում սա մի
տեսակ անբաժանելի երրորդութիւն էր, արթնացնող
ազգային գիտակցութեան «հաւատամք»ը:
Հետագայում, երբ մի քիչ հասունացանք, ըմբոստացանք
«կրօնի» դէմ, յայտարարեցինք այն՝ յետադիմական
տարր, վճռականօրէն դուրս ձգեցինք
սրբազան երրորդութիւնից եւ աւելի եւս
ծանրացանք «լեզուի» վրայ։ Եւ լեզուն (ու նրա
հետ կապուած դպրոցը, գրականութիւնը, թատրոնը,
մամուլը) դարձաւ «ազգի» սիմբոլը, ազգային
պաշտամունքի առարկան:
Մի նոր գիւտ չէր, որ արել էինք մենք։ Գիտնական
մարդիկ վաղուց արդէն գլխի էին ընկել
ու մատնանիշ արել լեզուն, իբրեւ ամենէն էականը
ազգային տարբերից: Ոչ միայն ամենէն
էականը, այլ գուցէ եւ միակ էականը։ Մինչ այն
աստիճանի, որ եղել են մտածողներ, որոնք
ամբողջովին նոյնացրել են «ազգը» «լեզուի» հետ.—
Ազգը լեզու է, ազգային միութիւնը՝ լեզուային
միութիւն։ Միեւնոյն լեզուով խօսող մարդիկ
են, որ կազմում են «ազգ» կոչուած հաւաքականութիւնը։
