տածելու ու զգալու եղանակ: Բայց ճիշդ է, որ
գիտակցութիւնը ազգ կազմող, լրացնող ու ամրացնող
պայմաններից մէկն է:
Ակներեւ է ու անվիճելի, որ կենսունակ ու
զօրեղ շինելու, համար՝ ազգին հարկաւոր են որոշ
առարկայական տուեալներ, թուային մեծութիւն,
յաջող աշխարհագրական դիրք, պատմական
հարուստ անցեալ, պետական կազմ, քաղաքակրթութիւն,
բնական հարստութիւններ, ստեղծագործելու
միջոցներ ու կարողութիւն եւ այլն։
Բայց անհերքելի է նաեւ, որ այս բոլորը
օգտագործելու համար պէտք է գիտակցութիւն:
Տարերային մղումներն ու հալածական
բնազդը - որքան էլ մեծ լինի նրանց դերը հանրային
կեանքի մէջ - չեն կարող, այնուամենայնիս,
փոխարինել գիտակցութիւնը: Գոյութեան
կռուի մէջ յաջողելու համար, ամէն մի հաւաքականութիւն
պէտք է լինի կազմակերպուած: Եւ
հաւաքականութեան փաստը ինքնըստինքեան ապացոյց
է արդէն, որ կայ ինչ որ կազմակերպութիւն -
առանց սրան անհատները չեն կարող կենակցել
միութեան մէջ:
Որքան զօրեղ է կազմակերպութիւնը, այնքան
զօրեղ է՝ հաւասար պայմանների մէջ՝ ինքը
հաւաքականութիւնը: Իսկ կազմակերպութիւնը զօրեղ
Է այնքան, որքան բարձր Է հաւաքական գիտակցութիւնը:
