Կարճկանցի Խուդոն անգրագէտ մարդ էր,
քրդահայ գեղջուկի շատ սահմանափակ բառարանով
եւ թարգմանածն էլ երգ էր, այսինքն՝ գեղարուեստական
խօսքի ամէնից նուրբը: Բայց
վերցրէք մի լաւ գրագէտ եւրոպացի, մի հմուտ
ու շնորհալի թարգմանիչ, որի տրամադրութեան
տակ է իր լեզուի ամբողջ հարստութիւնը ու
թարգմանածն էլ բանաստեղծութիւն չէ: Երեւոյթը՝
իր էութեամբ կը մնայ նոյնը:
Ահա Լ. Տոլստոյի բարոյա–փիլիսոփայական
մի գրուածք: Դէպքի բերումով, ինձ պատահել
է կարդալ այդ գրուածքներից մի—երկուսը ֆրանսերէն
լեզուով: Կարդացել եմ ու չեմ հաւատացել
աչքերիս. մի՞թէ այս է ասել ու այսպէս է
ասէլ Տոլստոյը... Ա՞յնքան եմ զարմացել ու
ա՜յնքան հետաքրքրուել որ - Փարիզում - որոնել
եմ ու դառել բնագիրը ու մի քանի գլուխ ուշիուշով
համեմատել եմ թարգմանութեան հետ:
Այո՛, կարծես թէ ճիշդ է. մարդը բարեխղճօրէն
հետեւել է հեղինակին ու բարեխղճօրէն փոխարինել
է ռուսերէն բառերը ֆրանսերէններով:
Փոխարինել է ու - մեռցրել, սպաննել է մեծ
ծերունու կենդանի խօսքը:
Տոլստոյի անհանգիստ, միշտ որոնող, յանդուգն,
խոր ու զօրեղ միտքը — այն իսկ միտքը,
որ՝ օուսերէն արտայայտուած լարում է, յուզում
ու պաշարում ընթերցողի ամբողջ հոգին
