կավարւում է՝ միմիայն ու ամբողջովին՝ բնական
օրէնքներով. ամէն բան տարերային է
այնտեղ կամ զուտ բնազգային. չկայ ոչ գիտակցող
միտք, ոչ գիտակցած կամք: Ուրիշ բան է
սոցիալական աշխարհը. այստեղ մարդ ձգտում է
ու գէթ մի փոքր չափով, կարող է հակադրել
բնութեան կոյր ոյժերին իր գիտակցութիւնն ու
կամքը:
Սոցիալական աշխարհում կատարուող երեւոյթների
վերաբերմամբ մարդը պէտք է ու գէթ
մասամբ կարող է ունենալ իր պահանջները,
արտայայտել իր կամքը, տարբերել ցանկալին ոչ
ցանկալիից, բարին չարից:
Պատմամշակութային խմբաւորումների միջեւ
տեղի ունեցող անխուսափելի պայքարը պէտք
է դրուի ու մասամբ կարող է դրուել այնպիսի
պայմանների մէջ, որ ապահովուած լինի
լաւագոյն ելքը — լաւագոյնը՝ մարդկային հասկացողութեամբ,
հարկաւ: — Եւ որքան աւելի
բարձր ու յստակ է գիտակցութիւնը, որքան աւելի
կազմակերպուած է մարդու հաւաքական
կամքը — այնքան աւելի զինուած է նա՝ իր
իդէալները իրականացնելու համար:
Պէտք է տարբերել պայքարի զէնքն ու ձեւերը,
յաղթելու. ու պարտուելու պայմանները:
Եթէ հայ լեզուն այնքան թոյլ Է ներքուստ,
կարելիութիւններով այնքան աղքատ, զարգանալու
անընդունակ ու այնքան անկենսունակ, որ
