Արդեօք անկե՞ղծ են ազգերը, պետութիւններն
ու կառավարութիւները, արդեօք իսկապէ՞ս
դաւանում են նրանք այդ սկզբունքը, իսկապէ՞ս
ցանկանում են նրա իրագործումը — եւ ոչ այլ
բան — եւ չունե՞ն արդեօք յետին միտքերը, երբ
պահանջում են կամ կատարում քաղաքական նոր
բաժանումներ ու նոր միութիւններ:
Դժուար չէ տեսնել, որ յաճախ — նոյնիսկ
շատ յաճախ — ինքնորոշման պահանջի յետեւ
թագնուած են ուրիշ կարգի ակնկալութիւններ:
Բայց այս հանգամանքը չի կարող նսեմացնել իսկական
արմժքը այն ահագին յեղաշրջման, որ
կատարուել է արդէն մտքէրի մէջ եւ չի կարող
չանդրադառնալ — գէթ մասամբ — իրականութեան
վրայ: Գաղափարներն ու իրաւահասկացողութիւնները —
մանաւանդ երբ ընդհանրացած
են, լայնօրէն տարածուած ժողովրդական մեծ
ցանգուածների մէջ — մի ոյժ են, որը այսինչ ու
այնինչ պայմանների մէջ կարող է հարկաւ խեղդւել,
խեաթիւրուել, կեղծուել կամ չահագործուել,
բայց որը, ի վերջոյ, գտնելու է իր ուղիղ
ճամբան եւ արտայայտուելու է իբրեւ կենսական
մի նոր ու զօրեղ զործօն։
Եւ այսօր մենք ականատես վկաներ ենք խնդրի
նիւթ գաղափարի յաղթանակին:
Անշուշտ, քաղաքական բաժանումներն ու պետական
միութիւնների կազմը դեռ այսօր էլ, 1924
թուականին, չեն համապատասխանում զանգ-
