պատմութիւնը բազմութիւ օրինակներ է տալիս
հրէակեր հրեաների): Բայց՝ չէզոք թէ դաւաճան,
անտարբեր թէ թշնամի, թրքական լրտես թէ
աշխարհաքաղաքացիութեան առաքեալ՝ նա դարձեալ
կը մնայ հայ։
Գ.
Այսպէս ուրեմն, ոչ առարկայական տուեալները
(ցեղ, լեզու, դաւանանք, պետութիւն, պատմական
անցեալ, աշխարհագրական միութիւն,
ընդհանուր կենցաղ) եւ ոչ էլ ենթակայական տւեալը
(ինքնագիտակցութեան փաստը) չեն կարող
լրիւ ու գոհացուցիչ պատասխան տալ ազգութեան
երեւոյթին, չեն կարող ճշդօրէն սահմանել «ազգ»
գաղափարը:
Կանգ առնենք այստեղ եւ. ենթադրե՛նք, թէ
ուրիշ, աւելի զոհացուցիչ բացատրութիւն չունենք
տալու:
Պէ՞տք է արդեօք եզրակացնենք, թէ ուրեմն
ազգ անուանուած հաւաքականութիւն իրօք գոյութիւն
չունի, թէ «ազգը» ցնորք է, նախապաշարմունք
կամ մտածածին, արհեստականօրէն
հնարուած ու արհեստականօրէն շրջառութեան
դրուած մի գաղափար:
