վերացական հասկացողութիւնները կամ ֆիզիքօ–
մեքանիքական տարրական երեւոյթներն են որ կարող
են ամփոփոփուել ֆորմիւլների մէջ։ Ընկերային
կեանքի բարդ երեւոյթները — գիտական մտքի
այսօրուայ կարողութեան շրջանակներում — չեն
հանդուրժում ֆորմիւլներ։ Նրանք կարող են նկարագրուել
ու բացատրուէլ, բայց չէն կարող
սահմանուել: Եւ այս վերապահումներով, «ազգ»ի
մեկնութիւնը չի ներկայացնում որեւէ բացառիկ
դժուարութիւն. «ազգ»ը անսահմանելի է ճիշդ
այն մտքով ու այնչափ, ինչ մտքով ու որչափ
անսահմանելի են նաեւ ուրիշ ընկէրային երեւոյթները,
— օրինակ՝ դասակարգը: «Ազգ»ը
պակաս ըմբռնելի կամ պակաս բացատրէլի գաղափար
չէ, քան դասակարգը:
Մարդկային միտքը առանց մեծ դժուարութիւնների
կարող է ըմբռնել ու բացատրել «ազգ»ի
Էութիւնը, կազմող տարրերը, սրանց փոխադարձ
կապն ու գումարումը: Բացատրութիւնը կը լինի
մի քիչ բարդ ու երկար, ոչ անվիճելի իր բոլոր
մանրամասնութիւնների մէջ, բայց՝ վերջի հաշուին՝
միանգամայն բաւարար:
Որոնք են «ազգ» կազմող տարրերը:
Ճիշդ այն, որ քննեցինք ու ժխտեցինք նախորդ
Էջերում: Հարկաւոր է միայն գնահատման
առնել ոչ թէ ամէն մի տարրը անջատօրէն, այլ
բոլորը միասին, իբրեւ մի բարդ ամբողջութիւն:
Ամէն մի ազգային տարր, առանձնապէս վերցր–
