ներին, որոնում են ու յօրինում լեզուային այնպիսի
ձեւեր, որոնք ամէնից աւելի ընդունակ են
հարազատօրէն թարգմանելու իրանց մտքերը։
Բայց միւս կողմից լեզուն ինքը — իր պատրաստի
ձեւերով, իր պատրաստի բառարանով ու քերականութիւնով —
որոշ կաղապարի մէջ է դնում
խօսողի միտքը. լեզուն ուղղութիւն է տալիս,
դաստիարակում (ու կազմակերպում մարդկային
մտածողութիւնը:
Փոխադարձ ազդեցութեան ու անքակտելի կապակցութեան
մի անծայր շրջան է ստեղծւում. լեզուն
ազգային հաւաքականութիւնների ստեղծագործաթիւն
է, բայց եւ իրանք ազգային հաւաքականութիւնները՝
լեզուի ծնունդ են ամենամեծ
չափերով:
Ձուի ու հաւկիթի ծանօթ պատմութիւնն Է:
Անտարակուսելի է սակայն, որ անդրանկութիւնը
պատկանում է լեզուին. լեզուն հաւկիթն
Է, իսկ ազգը՝ հաւը միայն:
Լեզուն շատ աւելի հին երեւոյթ Է, քան
ազգը։ Անշուշտ, ժամանակակից քաղաքակիրթ
մարդկութեան լեզուները գերազանցօրէն ազգային
ստեղծաղործութիւններ են: Բայց մարդիկ ունեցէլ
են լեզուներ (կամ լեզուային սաղմեր) շատ
աւելի առաջ, քան ծագել են ազգերը։ Լեզուն
նոյնքան հին է, որքան հին է ինքը մարդը։ Մարդու
գոյաթիւնը արդէն ենթադրում է լեզուի գո–
