Լոռի, որ իրանց պրծացնեն։ Աստված հեռու տանի, ինչ խալխի հալն էր։ Որի ախպերը չկար, որի հերը, որի որդիքը, որի մերը։ Ղարաքիլիսեն, ինչ տեղ որ իշխանն Սավարզամիրզա կենում էր, դառել էր սքատուն, գողադարան։ Անօրեն Պարսիկքն ու Թուրքերը ձորից, սարից օրը ճաշին, մեր աչքի առաջին, մեկ թվանքի մանգզիլ տեղ՝ վրա էին տալիս գազանի պես ու տավար, մարդ եսիր անում, կամ տանում, կամ գլուխը կտրում։ Ո՛չ ցերեկն ունեինք քուն, ո՛չ գիշերը։ Մեկ ձիու ոտի կամ թվանքի ձեն մերուցը գալիս՝ աշխարքն աշխարքով էր դիպչում։ Հերը որդին ուրանում էր, ու աչքը ջուր կտրած, շլինքը ծուռը՝ մտիկ անում, թե հրես որտեղ որ ա, հարամին կգա, նրան սուրը կքաշի։ Մեկ դասթա սալդաթ ու մեկ քանի ղազախ, որ գնացել էին ճամփեն բռնեն, էնպես ջարդված, յարալու փարալու եդ էկան, որ մարզի գլխին կրակ էր վառվում։ Մեկ օր Նազի խանը էսպես վրա տվեց, Ղշլաղ ասած գեղն էրեց ու Ղարաքիլիսու վրա էկավ։ Էլած չէլած ղոնշունը՝ թոփերն առած՝ քաղաքի առաջ կտրեց, խալխն էլ տուն ու տեղ բաց թողին, ու իրանց էրեխեքանց ձեռը բռնած՝ գնացին, թոփի տակը մտան։ Ռուսաց քաջ հոգին էր՝ որ մեզ ազատեց։ — Վաղուց էինք սրբություն առել ու մեր սև օրին աչքըներս կթել։ Խալխը քոչիլ չէր ուզում, չունքի սրի ձեռիցը սովի ձեռը պետք է ընկնեին, ու չէին ուզում էլ, որ իրանց քաղցր հողիցը բաժանվին։ Մտքիցս չի գնալ էն դառն օրը, որ հրամանն էկավ, թե անպատճառ քոչին։ Ո՞վ կուզեր ախր էն տունն էրել, որտեղ որ իր հերնը մերը կացել, իրան կաթը տվել, պահել, մեծացրել, մեռել էին։ Էն իգին իր ձեռովը քանդիլ, որ դառը քրտնքով բհամ բերել, էն տեղն էր հասցրել։ Հաջաթ, զարդ, տան կայենք, ինչ կար չկար՝ բոլոր կրակ տվին, ինչ ժամանակ Ռսի ժամի մուխը տեսան, որը որ մեծավորը ի՛ր ձեռովը կրակ տվեց, ու սկսեցին լալով, սքով, իր քաղցր, ազիզ սիրելյաց գերեզմանը համբուրիլ, բարով մնա ասիլ իրանց հողին, ջրին, թոփի, սալդաթի մեջն ընկնիլ ու Դվալի սարի էն կողմն անցնիլ։ Դեռ կիսաճամփի էինք, որ Նազի-խանը իր ղոնշունովը էկավ. մտավ Ղարաքիլիսա ու սարի դոշիցը՝ ամեն մարդ իր տան կրակի ծուխը տեսնելով, քթի ծուխն էլ հետն էր դուս գալիս, ու աչքը խփում էր, որ էս կսկիծն էլա չտեսնի։ Քոչվորի մեկ տուտը Ջալալօղլի էր հասել, մեկը դեռ հլա սարի էն կողմն էր։ Թուրքերը՝ ջամդաքակեր գիլի պես գլխըներիս պտիտ էին գալիս ու սարից, ձորից թվանքները մեզ վրա կրակում։ Էն օրը գնա, ո՛չ եդ գա՝ ինչ մեր հալն էր։ Լացի, սրի ձենը երկինքն էր հասել, լսողի, տեսնողի սիրտը էրում, փոթոթում։ Խալխը սար ու ձոր լցվել, իրար վրա էր թափել, ո՛չ տուն կար, ո՛չ տեղ, ոչ հաց, ո՛չ ապրուստ։ Ով բարեկամ կամ ծանոթ ուներ Լոռի, գնաց, նրա մոտ վեր էկավ․ ով հարուստ էր՝ գլուխը պահում էր․ ով մեկ աստվածասերի ռաստ էր գալիս՝ գեղարենքումը իր քյուլֆաթին մեկ տաք գոմ էլա՝ ճարում, նրանց տեղավորում էր, ով չէ՝ սարում, ձորում, էրում, քարափում բուն փորում, մեջը մտնում ու գլուխն ու մեջքը լեռ քարին տալիս։ Լոռվա ձորի մեջը էս գլխիցը էն գլուխը՝ խալխ էր, որ իրար վրա վեր էր թափել. շատը հողն էր ծակել՝ մեջը մտել, շատը փեդեր իրար վրա տվել՝ տակին կուչ էկել, բայց հաց, շոր, ապրուստ ո՞րդիանց ստանային ողորմելիքը։ Հացի կոտը դառավ օխտը, ութ մանեթ, էն
