I-ի հուշարձանով («Պղնձե հեծյալը», ըստ Ա․ Ս․ Պուշկինի պոեմի, բրոնզ, գրաեիտ, 1768–78․ Պետրոս I-ի գլուխը կերտել է Ֆ–ի աշակերտուհի Մ․ Ա․ Կոլլոն)։ Ֆ․ վարպետորեն է հաղթահարել տեխ․ դըժ– վարությունները (ձիու մարմինը հենված է ետևի ոտքերին, իսկ պոչը ամրաց– ված է օձին, որը խորհրդանշում է թշնա– մու դավերն ու նախանձը)։ Չսպաւ ելով հուշարձանի բացմանը (1782)՝ 1718-ին Ֆ․ մեկնել է Հոլանդիա, իսկ 1780-ին վերա– դարձել Ֆրանսիա, որտեղ կյանքի վերջին 10 տարին կաթվածահար՝ չի ստեղծսյգոր– ծել։ Հեղինակ է տեսական աշխատություն– ների։ Պատկերազարդումը տես հ․4, էջ !>44– 545-ի միջև՝ ներդիրում, աղյուսակ XXX։
ՖԱԼՈՊՅԱՆ ՓՈՂԻ ԲՈՐԲՈՔՈՒՄ, Ш ր– գանդափողի բ ո ր բ ո ք ու մ, «ալ– պ ի ն գ ի տ, արգանդափողերի բււրբո– քային հիվանդություն։ Առաջանում է ար– գանդից (սեպտիկ միկրոֆլորայի և գո– նոռեայի առկայության դեպքում) կամ այլ օրգաններից (օրինակ՝ տուբերկուլոզի ժա– մանակ) արյան միջոցով ֆալոպյան փո– ղերը վարակի անցումից։ Սովորաբար պրոցեսն սկսվում է լորձաթաղանթի ախ– տահարմամբ, որն աստիճանաբար ընդ– գրկում է արգանդաՓողի մյուս շերս երը, այնուհետև առաջանում են գալարակծկան– քի խանգարումներ, կպումներ, որոնյ կա– րող են արտարգանդային հղիության կամ անպտղության պատճառ դառնալ։ Ար– գանդափողի լուսանցքում շճային հեւլուկի կուտակումը կոչվում է ֆալոպյան փ ո Д ի ջրակալում (հիդրււսալ– պինքս), իսկ թարախի կուտակումը՝ ֆ ա– լոպյան փողի թարախակա– լում (պիոսալպինքս)։ Սովորաբար պրո– ցեսի մեջ ընդգրկվում են նաև ձվարս ննե– րը (սալպինգոօֆորիտ)։ Ընթացքը սուր Է, ենթասուր կամ քրոնիկական՝ կր յնու– թյուննեոհ հակումով։ Սուր ընթացքի ժա– մանակ լինում են որովայնի ստորին աաո– վածի ցավեր, ընդհանուր թուլություն, մարմնի ջերմաստիճանի բարձրանում՝ 38–38,5°C, որովայնի լարվածություն։ Ախտորոշվում է անամնեզի (վիժումների կամ ծննդաբերությունների բարդ ըն– թացք, անկանոն սեռական կյանք, թո– քերի տուբերկուլոզ ևն), կլինիկական պպտկերի առանձնահատկությունների և գործիքա–լաբորատոր հետազոտություն– ների տվյալների հիման վրա։ P ու ժ ու մ ը․ սուր շրջանում հիվանդի հոսպիտալացում, հանգիստ, անաք բիո– տիկներ, սոււֆանիլամիդներ, կալցիումի քլորիդի պատրաստուկներ, հակահիս– տամինային դեղամիջոցներ, ենթաաւր և քրոնիկական շրջաններում՝ ֆիզիոթերա– պևտիկ պրոցեդուրներ (ցեխաբուժություն, գերձայնային բուժում, դիաթերմիա ևն), տուբերկուլոզայինի ժամանակ՝ հւււկա– տուբերկուլոզային դեղամիջոցներ։ Կանխարգել ու if ը․ աբորտների և ծննդաբերությունների ընթացքում վա– րակի ներթափանցման կանխում։
ՖԱԼՍԻՖԻԿԱՅՄԱՆ ՍԿԶԲՈՒՆՔ « ատ․ fallere – խաբել, falsification – այս ոեղ՝ կեղծության հաստատում), հերքւ՚ան ս կ զ բ ու ն ք, գիտության մեթոդսբա– նության մեջ՝ գիտ․ տեսությունների ար– ժեքը որոշելու համար Կ․ Պոպւցերի առա - ջադրած չափանիշը, ըստ որի տեսությու– նը (տեսական դրույթը) իրական, փաստա– կան բովանդակություն ունի, եթե հնարա– վոր է գտնել այն հերքող փորձնական փաստեր։ Այլ կերպ՝ իսկապես գիտ․, այսինքն՝ փորձնական տեսությունը հեր– քելի (ֆալսիֆիկացնելի) Է։ Ցուրաքան– չյուր հերքում ստիպում է վերաձևակեր– պել տվյալ տեսությունը (տեսական դրույ– թը), նորանոր սահմանափակումներ դնել, աոաջադրել նոր հիպոթեզներ։ Ֆ․ ս–ի տեսակետից գիտ․ հայտնագործության ընթացքը և առհասարակ գիտության զար– գացումը ներկայանում են ոչ թե որպես փորձնական տվյալների ընդհանրացում (ինդուկտիվ ընթացք), այլ տեսական մտա– ծողության կողմից առաջադրվող և «Փոր– ձի քննադատությանը» ներկայացվող հա– մարձակ հիպոթեզների հաջորդափոխու– թյուն։ Տեսության փորձնական հիմնա– վորման հարցում Ֆ․ ս․ հակադրվում է վերիֆիկացման սկզբունքին, ըստ Ֆ․ ս․, հաստատող օրինակները պետք է հաշ– վի առնվեն միայն այն դեպքում, եթե դրանց հակառակ փաստերը միանշանակ կերպով կհերքեին տվյալ տեսությունը։ Ուստի Ֆ․ ս․ մերժում է «միշտ ճշմարիտ» տեսությունները, որոնք չեն կարոդ անել եզակի դեպքերի միանշանակ կանխատե– սություններ, բայց post factum հաստատ– վում են որևէ փաստի թե՝ առկայությամբ և թե՝ բացակայությամբ (օրինակ, Ֆրոյդի տեսությունը չի կարող կանխատեսել մար– դու որևէ կոնկրետ արարք, բայց պատ– րաստ է հետին թվով բացատրելու տվյալ արարքը կատարելը կամ չկատարելը)։ Վերիֆիկացման սկզբունքի նման, Ֆ․ ս․ քննությունից հանում է փիլ–յան («մե– տաֆիզիկայի») և նույնիսկ տեսական բնագիտության ընդհանրական դրույթ– ները։ Ֆալսիֆիկացումը կարող է լինել փորձնական բնագիտության if ի այն մի մասնավոր եղանակ, բայց ոչ ընդհանուր մեթոդաբանական սկզբունք։ Գրկ․ Поппер К․, Логика и рост науч– ного знания, пер․ с англ․, М․, 1983․ Հ․ Գեորգյան
ՖԱԼՑԵՏ (իտալ․ falsetto, < falso – կեղծ), տղամարդու երգչական ձայնի ամենա– բարձր ռեգիստրը, որը դուրս է գալիս նրա սովորական ձայնածավալի սահման– ներից և բնորոշվում է հնչյունների ուժգ– նության պակասեցմամբ, առանձնահա– տուկ փափկությամբ և օբերտոնների թվի նվազեցումից բխող՝ տեմբրի յուրատեսակ «կեղծությամբ»։ Ֆ․ հնչյուններ արտաբերե– լիս կիրառվում է գլխավորապես գլխային ռեզոնատորը, ձայնալարերը տատանվում են ոչ թե ողջ լայնքով, այլ միայն ծայրե– րով։ Մինչև XIX դ․ Ֆ․ գործածել են տենոր– երգիչները գլխավորապես բարձր հնչյուն– ներ ստանալու նպատակով։ ժամանակա– կից օպերային և համերգային երգեցողու– թյան մեջ Ֆ․ կիրառվում է նաև հնչողու– թյանը յուրահատուկ տեմբրային գունա– վորում հաղորդելու նպատակով։
ՖԱԿՏՈՐԻԱԼ (անգլ․ factorial, < factor – արտադրիչ, բազմապատկիչ) մ ա թ և մ ա– տ ի կ ա յ ու մ, մեկից մինչև տրված որևէ ո բնական թիվը եղած բոլոր բնական թվերի արտադրյալը՝ 1-2 ո, նշանակ– վում է ո!։ Մեծ ո–երի դեպքում ֆ–ի մոտա– վոր արժեքը հաշվվում է Սաիուինգի բա– նաձևով։ ո տարրերի տեղափոխություն– ների (տես Կոմբինատորիկա) թիվը հա– վասար է nl։ Ընդունվում Է, ու 01 = 1։
ՖԱԿՏՈՒՐԱ (< լատ․ factura -ւ մշակում, կառուցվածք), մակատես]), կեր– պար վ և ս տ ու մ՝ գեղարվեստական ստեղծագործության մակերեսի, նրա մը– շակվածության կերպը։ Գեղանկարչու– թյան մեջ Ֆ․ գունաշերտի կերպն Է․ օրի– նակ՝ «բաց» Ֆ․ (լայն գունաբիծ, ներկի անհարթ շերտ) կամ «ծածկված» հարթ Ֆ․, քանդակագործության և դեկորատիվ–կի– րառական արվեստում՝ արձանի, ռելիե– ֆի, արհեստագործական ստեղծագործու– թյան ողորկ, անհարթ և այլ մակերեսը։ Ֆ–ի Էֆեկտներն այն հատկանիշներից են, որոնք առավել անմիջականորեն են դըր– սևորում այս կամ այն վարպետի անհա– տական ստեղծագործական ձեռագիրը, ծառայում բովանդակության բազմակող– մանի բացահայտմանը։ Մակւփն XX դ․ մոդեռնիստական արվեստում ււարածված Ֆ․ բարդացնելու փորձերը (կպչաժ, ներ– կաշերտի մեջ թեփ, ավազ ևն դնելը) ոչ հազվադեպ հանգեցնում են պատկերավոր– ման սկզբունքի խաթարման։ Երաժշտ ու թյան մեջ՝ երաժշտ․ հյուսվածքը, շարադրանքի տարրերի (հիմն, մեղեդու, մյուս մեղեդիական ձայ– ների, ակորդների, ֆիգուրացիայի, զարդ– հնչյունների ևն) ամբողջությունը, որը գոյացնում է երաժշտ․ ստեղծագործու– թյան հնչյունային հյուսվածքը։ Ֆ․ որոշա– կի է դառնում ստեղծագործության բո– վանդակությամբ, նրանում կիրառված կոմպոզիցիոն սկզբունքներով (հոմոֆո– նիա, էցուիֆոնիա) և երաժշտ․ գործիքնե– րի կամ երգչական ձայների արտահայտ– չական ու տեխ․ հնարավորություններով։
ՖԱԿՈՒԼՏԵՏ (գերմ․ Fakultat, < լատ․ factiltas – հնարավորություն, ընղունա– կություն), ուսումնագիտ․ և վարչ․ ստորա– բաժանում բարձրագույն ուսոււուական հաստատություններում, որտեղ իրակա– նացվում է ուսանողների ու ասպիրանտ– ների ուսուցումը մեկ կամ մի քանի հա– րակից մասնագիտությունների գծով, ինչ– պես նաև ժողտնտեսության և մշակույթի համապատասխան բնագավառի մասնա– գետների որակավորման բարձրացումը, տվյալ Ֆ–ում միավորված ամբիոնների ԳՀ և ուսումնադաստիարակչւԱկան գոր– ծունեության ղեկավարումը։
ՖԱՀՐԱՏ [Գևորգյան Իոսչատւււր, 1867, գ․ Դիրաքլար (այժմ՝ Կաոնուտ, Ախուրյա– նի շրջանում)–1921, Ալեքսանդրապոլ], հայ աշուղ։ Երեք տարեկանում կուրացել Է։ 1880-ին ծնողները նրան տարել են Ալեքսանդրապոլ, հանձնել Ֆիգահու խը– նամքին, որի մոտ սովորել է սազ ու ջու– թակ նվագել, հմտացել է աշուղական ար– վեստի մեջ, հորինել իր աոաջիկ երգերը՝ հայ․ և թուրք․։ Ջիվանին, Զահրին, Ջամա– լին 1884-ին պատանուն շնորհկլ են վար– պետի կոչում՝ տալով Ֆեյրատի մակա– նունը։ Աշուղը շրջագայել է Արս․ Հայաս– տանում, հասել Կ․ Պոլիս։ Ֆ․ ներկայացրել է Րաֆֆու, Աբովյանի, Ծերենցի, Մոլրա– ցէսնի պատմավեպերը՝ հարմարեցնելով համապատասխան երգեր։ Հորինել է հե–
