տիկ (п= 0) Ֆ․ խ․։ Մածուցիկ հեղու1] կամ պինդ ապակենման նյութեր են։ Օգտա– գործվում են որպես ֆենոպւասաեերի, ջերմամեկուսիչների, նրբատախտակների, հղկա– և այլ նյութերի կապակցանյութ, սոսինձ, լաքերի ստացման հումք էն։ Ֆ․ խ․ աոաջին արդ․ սինթետիկ խեժերն են, արտադրությունը՝ «բակելիտ» անվամբ, սկսվել է 1909-ին։
ՖԵՆՈՄԵՆ (< հուն․ <paivo|ievov – երե– վացոդ), իրողություն, եղելություն (որը դիտված է կամ կարելի է դիտել՝ դիոում– ներով հաստատել), մասնավորապես՝ ար– տասովոր, արտակարգ իրողություն ինչ– պես նաև որևէ բանի արտահայտություն՝ արտաքին դրսևորում։ Այս իմաստներով նախապատվությունը պետք է տալ «երե– վույթ» բառին, բայց գործածական է «ֆե– նոմենոլոգիական» տերմինը «արտաքին դրսևորմանը վերաբերող», «նկարագրա– կան» իմաստով, օրինակ, «ֆենոմէնոյո– գիական թերմոդինամիկա»։ Փիլ–յան մեջ «Ֆ․» տերմինն օգտագործվում է հ ա յ ե– ցողության առարկա հանդիսացող երևույթը նշանակելու համար․ 1․ իդեա– լիստական որոշ ուսմունքներում 1ւ դը– րանց նկարագրության ժամանակ Ֆ․ ան– վանում են զգայական հայե{ողու– թյան առարկա հանդիսացող (զգայ սկան փորձի մեջ տրված) երևույթը՝ ի տսրբե– րություն ինտելիգիբիլ (< լատ․ intel- ligibilis – մտահասանելի) Էության՝ նոու– մենի։ Ըստ որում Ֆ․ կարող է ըմբ ւնվել որպես այդ վերացական Էության դւսևո– րում, այսինքն՝ որպես բուն իմաստով երևույթ (տես էություն և երևույթ), բայց այնպես, ինչպես այն տրված է զգարսկան հայեցողությանը (նեոպլատոնակ սևու– թյուն, Լայբնից, Կանտ ևն), և կարող է մեկնաբանվել նաև որպես միակ, իէ քնա– բավ իրողություն (տես Ֆենոմենաչիզմ)։ 2․ Փիլ․ և հոգեբանական որոշ ուսմունք– ներում Ֆ․ անվանում են մտային (ինաելեկաուալ) հայեցողության U ռար– կաները, որոնք կազմում են գիտակցու– թյան այս կամ այն գործողության (ընկալ– ման, մտածողության, հիշողության, երե– վակայության ևն) բովանդակությունը («գիտակցության երևույթներ», «գիոակ– ցության Փաստեր»)։ Ֆ–ի այս նշանակու– թյունից են ելնում ֆենոմենոչոգիայի ոար– բերակները (ընկալման ֆենոմենոլոգիա, ոգու ֆենոմենոլոգիա ևն)։ Հ․ Գևորգյան
ՖԵՆՈՄԵՆԱԼԻԶՄ, Փիլ․ ուսմունք, որը ճանաչողությունը սահմանափակում է զգայական փորձի մեջ տրված երևու [թևե– րով՝ ֆենոմեններով։ Համապատաւխա– նաբար, ֆենոմենները համարվոււ են տեսականորեն միակ հավաստի կամ միակ հնարավոր, ինքնաբավ իրականությանը, որին պետք է հանգեցվի բնագիտ․ տեսու– թյունների բովանդակությունը։ Ֆ․ծս։գում է էմպիրիզմի իմացաբանական դժվսրու– թյուններից․ այն բնորոշ է սուբյեկտք վիս– տական Էմպիրիզմի բոլոր տարատեսա– կություններին (Բերկլի, Հյում, պոզւտի– վիզմ, պրագմատիզմ ևն), որոշ վերապա– հություններով՝ նաև Կանտի իմացաբա– նական ուսմունքին։ Հրաժարվում է օբյեկ– տիվ բովանդակություն վերագրել այն վե– րացական արտավւորձային Էություննե– րին, որոնք մուծվում են տեսական ընդ– հանրացումներում և փիլ–յան մեջ։ Հ․ Գևորգյան
ՖԵՆՈՄԵՆՈԼՈԳԻԱ (ֆենոմեն և ․․․ շ ո– գիա), սկզբում՝ փիլ․ գիտակարգ, հետա– գայում՝ իդեալիստական փիլ․ ուղղություն, որը ձգտում է փիլ․ գիտակցությունը ազա– տագրել նատուրալիստական դիրքորո– շումներից (որոնք խստորեն բաժանում են օբյեկտն ու սուբյեկտը), հասնել գիտակ– ցության ռեֆչեքսիայի, բացահայտել ճա– նաչողության, մարդկային գոյության և մշակույթի սահմանային բնութագրերն ու նախասկզբնային հիմքերը։ Սկզբում Ֆ–ի նպատակը հանգեցվում էր հիմնականում զգայական փորձի առարկաների քննա– դատական նեգատիվ վերլուծությանը (6ո․ Հ․ Լամբերտ, Ի․ Կանտ)։ Դ․ Հեգեչը «Ոգու ֆենոմենոլոգիա»-ում Ֆ․ դիտարկել է որպես փիլ․ գիտակարգ գիտակցության կազմավորման պատմ․ ձևերի և Փիլ․ գի– տելիքի ձևավորման մասին։ XIX դ․ Ֆ․ մեկնաբանվել է որպես հոգեբանության ճյուղ (Մ․ Լացէսռուս, Ֆ․ Բրենտէսնո, Կ․ Շտումպֆ, Ա․ ֆոն Մայնոնգ)։ Ֆ–ի այսպիսի ընկալումից էր ելնում իր վաղ շրջանում նաև Է․ Հուսեռչը, որը հետագա– յում զարգացրել է Ֆ–ի մի ամբողջ համա– կարգ՝ յուրահատուկ իդեալիստական Փիլ․ ուղղություն, որը XX դ․ բուրժ․ փիլ–յան հիմնական ուղղություններից Է։ Ֆ․ Էական ազդեցություն է գործել արդի Փիլ–յան վրա, մասնավորապես Ֆ–ի գա– ղափարները կազմում են էկզիստենցիա– էիզմի փիլ․ հիմքը։ Բացահայտելով Ֆ–ի հիմնական սկզբունքների և դրույթների սնանկությունը՝ նրա սուբյեկտիվիզմը, բնէսկան գիտությունների մեթոդաբանու– թյունից կտրվածությունը, սխոլաստիկա– կանությունը, մարքսիստները նշում են նաև Ֆ–ի որոշ ռացիոնալ կողմերը՝ սցիեն– տիգմի և պոզիտիվիզմի քննադատությու– նը, արևմտաեվրոպ․ մշակույթի ճգնա– ժամի գիտակցումը։ Գրկ․ Ժամանակակից բուրժուական Փիլի– սոֆայություն, Ե․, 1983։ Мотрошилова Н․ В․, Принципы и противоречия феномено– логической философии, М․» 1968․ Կ․ Սվասյան
ՖԵՆՈՊԼԱՍՏՆ ԵՐ, ֆtե նtո լtա յtի ն պլաստիկներ, ֆենոչֆորմաչդե– հիդային խեժերի հիմքով ջերմառեակտիվ պչասամասսաներ։ Բեժերից (կապակցա– նյութ) բացի պարունակում են նաև լցա– նյութեր (50-7-70%), պնդեցուցիչներ, քսանյութեր, ներկանյութեր ևն։ Ֆ–ում որ– պես լցանյութեր օգտագործվում են տար– բեր փոշիներ, թաղանթանյութային, բամ– բակե, ասբեստե, ապակե և այլ մանրա– թելային նյութեր։ Ֆ․ դժվարայրելի, ջրի, լուծույթների ու աղերի, օրգ․ լուծիչների, մթնոլորտի, կոռոզիայի հանդեպ կայուն նյութեր են։ Ունեն բարձր դիէլեկտրական և ֆիզի– կամեխանիկ․ հատկություններ, որոնք երկարատև պահպանվում են նաև մինչև 200°Cտաքացնելիս։ Ֆ․ օգտագործվում են որպես ջերմապաշտպան, ջերմամեկուսիչ ու հակակոռոզիոն նյութեր, ինչպես նաև ընդհանուր տեխնիկական նշանակության բազմատեսակ առարկաներ պատրաստե– լու համար։
ՖԵՆՈՏԻՊ (< հուն, (paivco – պարզել, հայտնաբերել և տիպ), օրգանիզմի ան– հատական զարգացման պրոցեսում ձե– վավորված հատկությունների և հատկա– նիշների՝ ֆեների ամբողջությունը։ «Ֆ․» տերմինն առաջարկել է դանիացի գենե– տիկ Վ․ Ցոհանսենը (1909), ի ւոարբերու– թյուն գենուոիւց և գեներ հասկացություն– ների։ Հաճախ Ֆ․ տերմինն օգտագործ– վում է նեղ իմաստով՝ նշելու համար որևէ կոնկրետ գենի փոՓոխության հետևանքն օրգանիզմում։ Ֆ․ կախված է գենոտիպից, ձևավորվում է նրա և շրջապատող միջա– վայրի փոխազդեցության պրոցեսում՝ օն– աոգենեզի ընթացքում։ Իր հերթին Ֆ․ կարող է ազդել գենոտիպի վրա․ օրինակ, ԴՆԹ–ի սինթեզը և մոդիֆիկացիաները վերահսկող ֆերմենտային համակարգե– րի գործունեության հետևանքով կարող են առաջանալ գեների կառուցւ ածքի կամ կարգավորման մեխանիզմների փովւոխու– թյուններ։ Ուստի, գենոտիպը և Ֆ․ գտնը– վում են դիալեկտիկական փոխկապակ– ցության մեջ։ Ֆեների շարքում առաջնային դեր ունի որոշակի ՌՆԹ–ների (տես Նուկւեինա– թթուներ) և պոչիպեպւոիդների մոլեկուլ– ների առկայությունը, նրանք գեների գոր– ծունեության անմիջական արգասիքներն են, ընդ որում յուրաքանչյուր այդպիսի մոլեկուլի գոյությունը հետևա|նք է մեկ գենի աշխատանքի (տես Սպիտակուցնե– րի կենսասքւնթեզ)։ Քանի որ պոլիպեպ– տիդները բջջի կարևորագույն տարրերի՝ սպիտակուցների, այդ թվում՝ ֆերմենտ– ների, հիմնական (հաճախ՝ միակ) բաղա– դրամասերն են, ապա նրանք վերջին հաշ– վով պայմանավորում են մնացած բոլոր ֆեների ձևավորումը։ Ներկայումս հայտ– նի են մի շարք օրգանիզմների (բակտե– րիաներ, դրոզոֆիլ, մարդ ևն) շատ ֆենե– րի ձևավորման մեխանիզմները, սակայն դրանք Ֆ–ի աննշան՛ մասն են կազմում։ Ֆ–ի գոյացման մեխանիզմների պարզա– բանումն ունի կարևոր տեսական և գործ– նական նշանակություն։ Հ․ Խաչաւորյան ՖԵՈԴ (ուշ․ լատ․ feodum, feudum), ֆ ի և ֆ (ֆրանս․ fief), ֆ ի (անգլ․ fee), լեն (գերմ․ lehn), Արմ․ Եվրոպայի ևրկրներում միջին դարերում հողատիրույթ կամ հաս– տատագրված եկամուտ (դրամով կամ բա– նաձևով), որ սյուզերենը պարգևում էր իր վասալին (տես Վասաչիաեա) ժառան– գաբար տիրելու համար՝ վերջինիս կող– մից հօգուտ առաջինի ֆեոդ, ծառայու– թյուններ (ռազմ․, մասնակցություն կառա– վարմանը, դատին ևն) մատուցելու կամ սովորույթով նախատեսված դրամական վարձը մուծելու դիմաց։ Քանի որ վասալ– ները, որպես կանոն, ստացած հողատա– րածության կամ եկամտի մի մասը հանձ– նում էին իրենց վասալներին «ենթաֆեո– դացնում էին), ապա նույն հողւևտիրույթի նկատմամբ առաջանում էր միևնույն Ֆ–ի սեփականության իրավունք ւևնեցողնե– րի շարք՝ ուղղահայաց դասավոիված հիե– րարխիկ աստիճանի ձևով։ Զարգացած ֆեոդալիզմի շրջանում (XI–XV՛ դդ․) Արմ․ Եվրոպայում Ֆ․ եղել է տիրող ւԱւսակէսր– գի սեփականատիրության առավել բնո– րոշ ձևը։ Ենթաֆեոդացման Ընթացքում Ֆ–ի մասնատման, ֆիեֆ–ոենտային պայ–
