թոլիկ, որոնց կից կան մեկօրյա դպրոց– ներ։ 1967-ից գործում է Հայ քույրերու ամենօրյա վարժարանը։ Համայնքում գոր– ծում են նաև ՀՕՄ, ՀՄԸՄ, ԹեքեյաԿ մը– շակութային միության, ինչպես նաև շատ հայրենակցական միությունների Ֆ–ի մաս– նաճյուղերը։ Մեծ ժողովրդականություն են վայելում «Արարաւո» պարախում– բը, «Քնար» երգչախումբը, գործում է հայկ․ ռադիոժամ (շաբաթը մեկ անւ։ ամ)։ Փենսիլվանիայի համալսարանում կա հայագիա․ ամբիոն։ Տեղի հայ ուսանող– ները կազմակերպել են «Հայկական ա– կումբ», որը գործակցում է ԱՄՆ–ի այլ համալսարանների հայ ուսանողսկան միությունների հետ։ Ֆ–ի նշանավոր հա– յերից Միհրան Դասպարյանը 1903-ին Ֆ–ում հիմնել է ռենտգենյան լաբոր ստո– րիա։ Ֆ–ի գեղարվեստի թանգարանի ւսռշե 1976-ին կանգնեցվել է «Մասունցի Դսյվիթ» էպոսի հերոսներից մեկի4 Մհերի արձանը (հեղ․ քանդակագործ Խորեն Տեր–Հա ւութ– յան)։ Տես նաև Ամերիկայի Միացյաչ Նա– հանգներ, Հայերը ԱՄՆ –ում մասը։ է․ Մեչքէնյան
ՖԻԼԱՏԵԼԻԱ (ֆրանս․ рЫ1а!ёПе, հուն․ cpiA£co – սիրել և ateleia – վճարումնե– րից, տուրքերից ազատող դրոշմ–նշան– ների սիրահար)։ Ֆ․ դրամի փոխ սրեն փոստային վճարումների համար նսխա– տեսված դրոշմաթղթերի (փոստային նա– մականիշեր, ծրարներ ու բացիկներ՝ ոպա– գրված կամ սոսնձված նամականիշե[ւով), օրացուցային, հատուկ փոստային մա– րումների և փոստային ու ֆիլատելի ւտա– կան այլ նյութերի հավաքածուների ստեղ– ծումն է։ «Ֆ․» տերմինը առաշին անգամ գործածել է ֆրանսիացի կոլեկցիոներ Գ․ էրպենը 1864-ին։ Տարբերակվում են ժամանակագրական, թեմատիկ, առան– ձին բնագավառների հավաքածուն տր։ Ֆ․ ծագել է XIX դ․ 40-ական թթ․։ Ֆիլա– տելիստական առաշին կազմակերպու– թյունները ստեղծվել են Անգլիայում (1864), ԱՄՆ–ում (1868), Գերմանիայում (1869), Ռուսաստանում (1883)։ 1860-ււկան թթ․ հրատարակվել են ֆիլատելիստււկան կատալոգներ, ավելի ուշ կազմակերպվել են ազգ․ փոստային թանգարաններ ուր հավաքվում և պահպանվում են փոստււյին վճարումների դրոշմների պետ․ հավաքա– ծուներ (Ռուսաստանում՝ Պետերբււրգի փոստ–հեռագրական թանգարանը 188 *-ին, ներկայումս՝ Ա․ Մ․ Պոպովի անվ․ կեետր․ թանգարան, ո^նի ավելի քան 4 մլէ նա– մականիշ, ծրար, բացիկ են)։tXICtդ․ 70-ական թթ․ կազմակերպվել են 4 Իւա՜ տելիստական ազգ․ ցուցահանդեււներ (Բեռլին, Վիեննա, Փարիզ), միշազգսյին առաշին ցուցահանդեսը՝ 1887-ին, Անտ– վերպենում։ 1926-ին հիմնվել է Ֆիլստե– լիստների միշազգային ֆեդերւաիան (1985-ին միավորել է 62 երկրների սզգ․ ընկերություն), որի տնօրինությամբ պար– բերաբար կազմակերպվում են միշա լգա– յին ցուցահանդեսներ (մինչե 1985-ը՝ ;[ուրշ 130)։ ՑՈԻՆԵՄԿՕ–ի տվյալներով 1985-ին աշխարհում կար 300 մլն ֆիլատելւստ։ Մոցիալիստ․ երկրներից Ֆ․ առավել տա– րածված է ՄՄՀՄ–ում, ԴԴՀ–ում, Լեհաս– տանում, ՉՍՄՀ–ում, Հունգարիայում, կա– պիտալիստականներից՝ ԱՄՆ–ում, Ավս– տրալիայում, ԳՖՀ–ում, Ֆրանսիայում, Մեծ Բրիտանիայում։ ՍՍՀՄ–ում ֆիլատե– լիստական առաշին ընկերությունը ստեղծ– վել է 1918-ին, Մոսկվայում։ 1923-ին հիմն– վել է Ֆիլատելիստների համառուսական ընկերությունը։ 50-ական թթ․ ՍՍՀՄ տար– բեր քաղաքներում ստեղծվել են ֆիլա– տելիստական ընկերություններ, որոնք հետագայում միավորվել են Ֆիլատելիստ– ների համամիութենական ընկերության (ՖՀԸ, 1966) կազմում։ 1985-ին կար միութենական հանրապե– տությունների 14 և ինքնավար հանրապե– տությունների, երկրամասերի ու մարզե– րի 141 կազմակերպություն (406 հզ․ անդամ)։ Գործունեությունը ղեկավա– րում է վարչությունը (առաշին նա– խագահ՝ Սովետական Միության հերոս է․ Տ․ Կրենկել, 1977-ից՝ տիեզերագնաց– օդաչու Լ․ Ս․ Դյոմին)։ 1967-ից ՖՀԸ Ֆի– լատելիստների միշազգային ֆեդերա– ցիայի անդամ է։ 1980–84-ին անց է կաց– րել համամիութենական 3, միշազգա– յին 15, միութենական նշանակության զոնալ և թեմատիկ 6Հ ցուցահանդես, որոնց մասնակցել է 4000 սովետական և 420 արտասահմանյան ֆիլատելիստ։ ՖՀԸ մասնակցել է արտասահմանյան 90 ցուցահանդեսի, ուր ներկայացվել է սո– վետական 900 հավաքածու։ ՖՀԸ ՍՍՀՄ կապի մինիստրության հետ հրատարա– կում է «Ֆիլատելիա ՍՍՍՌ» («Филателия СССР», 1966-ից) ամսագիրը և «Սովետս– կի կոլեկցիոներ» («Советский коллек– ционер», 1963-ից) ամենամյա ժողովա– ծուն։ 1980–84-ին ՖՀԸ լույս է ընծայել 18 գիրք և բրոշյուր։ Հանրապետական, երկրամասային և մարզային կազմակեր– պությունների համար 1979-ին հաստատ– վել է է․ Տ․ Կրենկելի անվ․ բարձրագույն մրցանակ։ Հայկ․ ֆիլատելիան սկզբնա– վորվել է 1920-ական թթ․ սկզբներին, թեպետ դեռևս XIX դ․ վերշերին առանձին հայ անհատներ զբաղվել են Ֆ–ով։ ՀՍՍՀ–ում Ֆ․ տարածում է գտել 1950-ական թթ–ից։ 1961-ին ստեղծվել է կոլեկցիոներ– ների երևանյան ընկերությունը (ՖՀԸ–ի հիմնադիրներից)։ ՖՀԸ–ի հայկ․ բաժան– մունքը զբաղվում է նոր խմբերի և ակումբ– ների ստեղծմամբ, կազմակերպում ցու– ցահանդեսներ, հրատարակում մասնա– գիտ․ գրականություն, պրոպագանդում և ինֆորմացիայի մասսայական միջոցնե– րով ներկայացնում է Ֆ–ի նորությունները։ 1985-ին հանրապետությունում գործել է 36 քաղաքային և շրջանային ․ բաժան– մունք, 43 ակումբ, պատանի ֆիլատելիստ– ների 293 ակումբ և խմբակ։ Հայ ֆիլատե– լիստները մասնակցում են միշազգային, համամիութենական և ռեգիոնալ ցուցա– հանդեսների։ Երևանում անց են կացվել «Հայաստան–Կուբա» (1974), «ՍՍՀՄ– Հունգարիա» (1977), «Երևան–Տիտո– գրադ» (1978), «ՍՍՀՄ–Հնդկաստան» (1982) և միշազգային այլ ցուցահանդես– ներ։ ՖՀԸ–ի հայկ․ հանրապետ․ բաժան– մունքը արժանացել է Ի․ Տ․ Կրենկելի մըր– ցանակին (1984)։ Գրկ․ Աոաքելյան Ս․ Ն․, Ֆիլատելիա– յի երկրպագուներին, Ե․, 1974։ Араке– лов С․ Н․, Начинающему филателисту, Е․, 1975; Նույնի, Армения в филателии, Е․, 1980; Бабинцев С․, Филателисти– ческая библиография, М․, 1970; Басин О․, Филателистический словарь, 2 изд․, М․, 1976․ Ս․ Աոաքեւով
ՖԻԼԱՏՈՎ Նիլ Ֆեոդորովիչ (1847-1902), ռուս մանկաբույժ, Ռուսաստանում ման– կաբուժության հիմնադիրներից։ Վ․ Ֆի– չատովի հորեղբայրը։ Ավարտել է Մոսկ– վայի համալսարանի բժշկ․ ֆակուլտետը (1869), աշխատել Մոսկվայի Սոֆիայի (այժմ՝ Ն․ Ֆիլատովի անվ․) մանկական հիվանդանոցում։ 1891-ից՝ Մոեկվայի հա– մալսարանի մանկական հիվանդություն– ների 1-ին ինքնուրույն ամբիոնի պրոֆե– սոր և ղեկավար։ Ֆ․ մանկաբուժության մեշ զարգացրել է կլինիկա–ֆիզիոլոգիա– կան ուղղությունը։ Ապացուցել է ջրծա– ղիկ հիվանդության ինքնուրույնությունը (1877), նկարագրել քութեշային կարմրախ– տը, վարակիչ մոնոնուկլեոզը (1885) ևն։ Շատ աշխատանքներ վերաբերում են ման– կական նյարդախտաբանությանը։ 1892-ին Ֆ–ի նախաձեռնությամբ կազմակերպվել է Ռուսաստանի մանկաբույժների ընկե– րությունը։
ՖԻԼԱՏՈՎ Վլադիմիր Պետրովիչ (1875– 1956), սովետական ակնաբան, վիրաբույժ, ՍՍՀՄ ԲԳԱ (1944) և Ուկր․ ՍՍՀ ԳԱ (1939) ակադեմիկոս, սոցիալիստական աշխա– տանքի հերոս (1950)։ Ն․ Ֆիւատովի եղ– բոր որդին։ 1897-ին ավարտել է Մոսկվա– յի համալսարանի բժշկ․ ֆակուլտետը։ 1911-ից՝ Նովոռոսիյսկյան (Օդեսա) հա– մալսարանի բժշկ․ ֆակուլտետի աչքի հիվանդությունների ամբիոնի վարիչ, պրոֆեսոր, միաժամանակ (1936–56) փոր– ձառական ակնաբուժության (1965-ից՝ Օդեսայի աչքի հիվանդությունների և հյուսվածքաբուժության ինստ․ Վ․ Ֆիլա– տովի անվ․) ինստ–ի դիրեկտոր։ Պլաստիկ վիրաբուժությունը հարստացրել է այս– պես կոչվող ֆիլատովյան ցողունի մեթո– դով (1917)։ Ֆ–ի աշխատանքները աչքի եղշերապատվասաման բնագավառում հա– մաշխարհային ճանաչում ունեն։ Ֆ․ մշա– կել է աչքի լրիվ (1924) և մասնակի (1927– 1938) թափանցող եղշերապատվաստման նոր մեթոդներ, ստեղծել նոր սարքեր։ Փոխպատվաստման համար օգտագործել է դիակի պահածոյացված հյուսվածքներ, եղջերաթաղանթ ևն։ Մշակել է բուժման սկզբունքորեն նոր մեթոդ՝ հ յ ու ս վ ա ծ– ք ա բ ու ժ ու թ յ ու ն։ Ֆ․ «Օֆտալմոլոգիչեսկի ժուռնալ»-ի («Офтальмологический журнал») հիմնա– դիրն ու խմբագիրն էր (1946)։ ԱՍՀՄ պետ․ մրցանակ (1941), ՍՍՀՄ ԳԱ Ի․ Մեչնիկովի անվ․ ոսկե մեդալ (1951)։ Պարգևատրվել է Լենինի 4 շքանշանով։
ՖԻԼԴԻՆԳ (Fielding) Հենրի (1707-1754), անգլիացի գրող։ Անգլ․ լուսավորական գրականության խոշորագույն ներկայա– ցուցիչը։ Սովորել է Իտոնի կոլեշում (1719–27), Լեյդենի (Հոլանդիա) համալ– սարանի բանասիր․ ֆակ–ում, Թեմպլի (Լոնդոն) իրավաբ․ դպրոցում (1737–40)։ Գրական ասպարեզ է մտել որպես բանաս– տեղծ («Դիմակահանդես», 1728, երգիծա– կան պոեմ, հրտ․ Գուլիվեր կեղծանունով), հայտնի է նաև որպես բազմաժանր դրա– մատուրգ («Թեմպլի պճնամոլը», 1730, «Սրճարանի քաղաքագետը կամ Դատա–
