Էջ:Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 13.djvu/289

Աղ․ 2 Խոզի մսի արտադր ու թյ ու նը բոլոր կատեգորիայի տնտես ու– թյուններում (հզ․ m, կենդանի զանգ– վածով) 1970 1975 1980 1985 Միս, հզ․ w 10,7 22,4 27,9 34, 7 ստորաբաժանումների՝ բաժանմունք, տե– ղամաս, ֆերմա կամ բրիգադ։ Արդ․ հիմքի վրա խոզի մսի արտադրու– թյան մասնագիտացումը և համակենտրո– նացումը հնարավորություն են տալիս ինտենսիվացնել խոզաբուծությունը, ավե– լացնել խոզերի վերարտադրության ու բտման չափերը և դրա շահութաբերու– թյունը։ Մասնագիտացումը և համակենտ– րոնացումը հնարավոր է դարձել Բաղրամ– յանի, Սովետաշենի խոզաբուծ․ համալիր– ներում։ Գրեթե ամբողջովին մեքենայացվել են արտադր․ պրոցեսները, բարձրացել է աշ– խատանքի արտադրողականությունը, պա– կասել 1 միավոր արտադրանքի վրա կա– տարած աշխատանքային ծախսումները։ Այդ համալիրներում 1 ց խոզի մսի ստաց– ման համար ծախսվում է 2,53 անգամ ավե– լի քիչ աշխատաժամանակ, քան մնացած տնտեսությունների խոզաբուծ․ ֆերմանե– րում։ 1 ց քաշաճի արտադրության համար 1984-ին ուղղակի աշխատանքային ծախ– սերը կազմել են 10 մարդ, ժամ, 1 ց խոզի մսի ինքնարժեքը՝ 201 ռ․, շահութաբերու– թյունը՝ 8,8% ։ՀՍՍՀ–ում խոզաբուծության հետագա զարգացման, խոզերի մթերատվության բարձրացման և մսային հատկություննե– րի բարելավման ուղղությամբ աշխատանք– ներ կատարում են Հայկ․ անասնապահու– թյան և կերարտադրության ԳՀԻ խոզա– բուծության բաժնում և Երեանի անասնա– բուծ․-անասնաբուժ․ ինստ–ի համապա– տասխան ամբիոնում։ Գ․ Տողանյան Թռչնաբուծություն։ ճյուղը ՀՍՍՀ–ում զբաղվում է գլխավորապես հավերի բուծ– մամբ՝ ձու, միս և փետուր (նաե աղվա– փետուր) ստանալու համար։ Հայկ․ լեռ– նաշխարհում հայտնի է հնագույն ժամա– նակներից, ուր տարածված են եղել ըն– տանի թռչունների առանձին տեսակներ (հավ, աղավնի են)։ Թռչնաբուծությամբ զբաղվել են գյուղացիական մանր տնտե– սությունները և մինչե XIX դ․ երկրորդ կեսն այն ունեցել է սպառողական բնույթ։ Կապիտալիստ․ հարաբերությունների ՂաՓանի թռչնաբուծական ֆաբրիկան զարգացման հետ Հայաստանում թռչնա– բուծությունն աստիճանաբար ձեռք է բե– րում ապրանքային բնույթ (հատկապես երկաթուղուն հարող շրջաններում)։ XX դ․ սկզբին գյուղացիական տնտեսություննե– րի ձվի տարեկան վաճառքը կազմել է մոտ 20 մլն հատ։ Չնայած որոշ առաջ– ընթացի, այնուամենայնիվ, 1920-ական թթ․ վերջին Հայաստանում թռչնաբուծության տեսակարար կշիռն անասնապահության մեջ չէր գերազանցում 1,42%-ից։ Թռչնա– բուծության հետագա զարգացման հա– մար 1925-ին Սովետական Հայաստանի հողժողկոմատը կազմակերպում է թռչնա– բույծների 10 ընկերություն՝ դրանց տրա– մադրելով ցեղական թռչուններ, վարկ են։ Թռչնաբուծ․ առաջին ֆերման հիմնադրվել է (1926) Թոխմախան գյուղում (այժմ՝ Երե– վանի շրջագծում)։ 1930-ին ստեղծվում է առաջին թռչնաբուծարանը (Դիլիշանի մոտ), ապա, մինչև 30-ական թթ․ վերջերը՝ ինկուբատորային կայաններ, թռչնաբուծ․ ֆերմաներով կոլտնտեսություններ և սո– վետական տնտեսություններ։ 1949–51-ին կառուցվեցին թռչնաբուծ․ ինկուբատորային 7 կայան, իսկ 1953-ին դրանց թիվը հասավ 13-ի՝ 700 հզ․ ձվւստա– րությամբ։ 1955-ին սկսեց գործել էջմիտծ– նի շրջ․ Շահումյան ավանի թռչնաբուծ․ առաջին ֆաբրիկան, որը 1956-ին պետու– թյանը հանձնեց մոտ 1 մլն ձու և 200 ց միս, իսկ 1957-ին ձվի արտադրանքը նա– խորդ տարվա համեմատությամբ ավելա– ցավ 60%-ով և կազմեց 1600 հզ․ հատ։ 1955–59-ին շահագործման հանձնվեցին նաև Լենինականի (թռչնաբուծ․ սովետա– կան տնտեսության բազայի վրա) և Երևա– նի թռչնաբուծ․ ֆաբրիկաները, իսկ 1958-ին կազմակերպվեց Գետամեջի տոհմային թռչնաբուծ․ սովետական տնտեսությունը։ Թռչնաբուծության զարգացման մեջ որո– Աղ․ 1 Թռչունների գլխաքանակը և թռչնամսի ու ձվի արտադրությունը ՀՍՍՀ բոլոր կատեգորիայի տնտեսություններում 1965 թ․ 1․1․ 1986 թ Հանրային սեկտորում այդ թվում՝ «Հայթռչնար– դի> համա– կարգում Հանրային սեկտորում այդ թվում՝ «Հայթռչնար– դի» համա– կարգում Թռչունների գլխաքանակը Արտադրվել է ձու․ հզ․ հատ Արտադրվել է թռչնամիս, ա Մեկ հավի տարեկան միջին ձվատվությունը, հատ 4300700 139000 1200 90 283400 13800 448 123 9585758 398818 22458 168 8893000 367290 21450 178,6 շակի տեղաշարժեր կատարվեցին 1959– 1963-ին։ 1963-ին թռչունների ընդհանուր գլխաքանակը բոլոր կատեգորիայի տըն– տեսություններում կազմեց 3,386 հզ․, կամ 40% –ով ավելի քան 1956-ին, ձվի արտա– դրությունն աճեց 45% –ով, իսկ հանրային սեկտորում՝ 3,4 անգամ։ 1964-ին ՀՍՍՀ–ում գործող 4 թռչնաբուծ․ ֆաբրիկաներում արտադրվեց 11,8 մլն ձու և 3000 ց միս։ Թռչնաբուծության հետագա զարգացման համար առանձնահատուկ նշանակություն ունեցավ ՍՄԿԿ Կենտկոմի և ՍՍՀՄ Մի– նիստրների խորհրդի «Թռչնի մսի և ձվի արտադրությունն արդ․ հիմքի վրա կազ– մակերպելու մասին> 1964-ի սեպտ․ 3-ի որոշումը։ 1965-ին ստեղծվեց «Հայթռչն– արդ»-ը (թռչնաթուծ․ արդյունաբերության գլխավոր վարչությունը), որը կազմակեր– պում է թռչնի մսի և ձվի արդ․ արտադրու– թյունը, սելեկցիոն ու հիբրիդային թըռ– չունների ստացումը են։ 1965–85-ին ՀՍՍՀ–ում ստեղծվեցին թռչնաբուծ․ նոր ֆաբրիկաներ, որտեղ բուծվում են բարձր ւքթերատու հիբրիդներ, օգտագործվում ըստ սննդանյութերի հաշվեկշռված համա– կցված կերեր։ Միկրոկլիմայի և լուսա– յին ռեժիմի կարգավորմամբ թռչնանոց– ներում ներդրված են թռչունների աճեց– ման ու պահվածքի ինտենսիվ ձեեր, ինչ– պես նաև աշխատանքի և արտադրության գիտ․ կազմակերպման եղանակներ, թըռ– չունների մթերատվությունն ապահովող անասնաբ ուժ․–սանիտար, միջոցառումնե– րի համալիր։ ՀՍՍՀ թռչնաբուծ․ ֆաբրի– կաներում բուծվում են կորնիշ և պլիմուտ– րոկ ցեղերի գծերը, տնտեսություններում՝ երեանյան, ռուսական սպիտակ և հավերի այլ ցեղեր։ Թռչունների մյուս տեսակներից ՀՍՍՀ–ում սահմանափակ թվով բուծվել են նաև սագեր, բադեր և հնդկահավեր։ 1986-ին ՀՍՍՀ–ում գործում էր 20 թռչնա– բուծ․ տնտեսություն (ձու արտադրող 9 ֆաբրիկա, բրոյլերային՝ 5 և տոհմային 6 թռչնաբուծ․ գործարան)։ Առավել խոշոր թռչնաբուծ․ ֆաբրիկաներն են Սովետաշե– նինն ու Լուսակերտինը։ Կ․ Պեաբոսրսն Ձիաբուծություն *․ Զքաղվում է բուծմամբ և օգտագործմամբ։ Հայաստա– նում զարգացած է եղել հատկապես հին և միջին դարերում։ Ձիերը օգտագործվել են ռազմ, նպատակների (հզոր և մեծ թվաքանակով հեծելազոր՝ այրուձի, են ունեցել Արտաշեսյանները, Արշակունի– ները, Բագրատունիները և Կիլիկյան հայկ․ թագավորությունը), արագ տեղաշարժերի (որպես տրանսպորտի միջոց) համար և համեմատաբար ավելի քիչ՝ գյուղատնտ․ աշխատանքներում։ Հայաստանում ժող․ սելեկցիայով ստեղծված հայկ․ («Օդապա– րիկ»), Կիլիկիայի, Ղարաբաղի և ձիերի այլ ցեղերը մեծ համարում են ունեցել ինչպես Փոքր Ասիայում, այնպես էլ նրա սահմաններից դուրս։ Հայկ․ պետականու– թյան անկումից հետո ձիաբուծությունը հետադիմում է և վերստին, որոշ չափով զարգանում Արլ․ Հայաստանը Ռուսաս– տանի կազմի մեջ մտնելուց հետո։ 1916-ին Սովետական Հայաստանի ներկայիս տա– րածքում հաշվվում էր մոտ 42 հզ․ ձի։ Հայաստանում սովետական կարգերի հաստատումից հետո անհրաժեշտ ուշա– դրություն է դարձվում ձիաբուծության