Էջ:Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 13.djvu/302

շարունակում է արագ տեմպերով զարգա– նալ։ 1984-ի վերջերին, 1940-ի համեմա– տությամբ, ՀՍՍՀ կապի ձեռնարկություն– ների թիվն ավելացել է շուրջ 3,5 անգամ՝ 242-ից հասել 850-ի։ Հանրապետության կապի ձեռնարկություններում տեղակայ– ված են ժամանակակից մեքենաներ U սարքավորումներ։ 1984-ին ՀՍՍՀ բնակ– չության Ա հիմնարկ–ձեռնարկությունների համար առաքվել են 57,85 մլն նամակ, 369 մլն թերթ և ամսագիր, 2,8 մլն ծանրոց, 5,8 մլն դրամական փոխադրում։ 1921– 84-ին խոշոր կապիտալ ներդրում– ների (համադրելի գներով 385 մլն ռ․) շնորհիվ կապի տնտեսությունը զարգա– ցավ բուռն թափով, կատարելագործվեցին տեխ․ միջոցները, քաղաքներում Ա ՀՍՍՀ բոլոր շրջկենտրոններում կառուցվեցին կապի բաժանմունքներ, հեռախոսային և լարային ռադիոհաղորդումների ցանցեր, միջքաղաքային ավտոմատ և կիսաավտո– մատ կայաններ, Երևան–Թբիլիսի կա– բելային գիծը ևն։ 1977-ին շահագործման հանձնվեց երկիր–արբանյակ–երկիր տիե– զերական կապի «Օրբիտա» համակարգը, որի օգնությամբ Երևանում վերահաղորդ– վում է կենտրոնական հեռուստատեսու– թյան ծրագրերից մեկը ևս։ Բարձրորակ և օպերատիվ հաղորդումներ իրականաց– նելու նպատակով ՍՍՀՄ–ում ստեղծվում է կապի միասնական ավտոմատացված համակարգ՝ ԿՄԱՀ (EACC)։ ՍՍՀՄ տնտ․ ու սոցիալ․ զարգացման 1986–90 թթ․ և մինչև 2000 թ․ ընկած ժամանակաշրջանի հիմնական ուղղություններում նախանըշ– ված են կապի ծառայությունների և ին– ֆորմացիայի տեխ․ միջոցների զարգւսցու– մըն արագացնելու խնդիրները։ ՀՍՍՀ բնակչության մեծամասնությունն ընդու– նելու է հեռուստատեսային հաղորդում– ների տեղական 2 և կենտրոնական 2 ծրա– գիր, այդ թվում նաև գունավոր հաղոր– դումներ։ ՀՄՍՀ–ում կապի բոլոր միջոցների զար– գացման գիտ․ հարցերը մշակում է Կապի կենտրոնական ԳՀԻ–ի, «Գլխկապնախա– գիծ» պետական համամիութենական նա– խագծային ինստ–ի Երևանի բաժանմունք– ները։ Ռադիոկապ։ Առաջին ռադիոհաղորդիչ– ները (ինքնաշեն) Հայաստանում ի հայտ եկան 1922-ին։ 1925-ի փետրվ․ 23-ին, ՀԿ(բ)Կ ԿԿ որոշմամբ, Երևանում ստեղծ– վեց լայնահաղորդ ռադիոկայան։ 1927-ին գործում էր 65 ռադիոընդունիչ (21-ը՝ քաղաքներում)։ 1929-ին շահագործման հանձնվեց Աթարբեկյանի անվ․ «ՌՎ–21» ռադիոկա– յանը, որի շնորհիվ լսելի դարձան Թբի– լիսիից, Բաքվից տրվող հաղորդումները։ 1935-ին ՀԱԱՀ–ում գործում էին 570 ռա– դիոընդունիչ (106-ը՝ գյուղերում), կար 41 ռադիոհանգույց, 19 հզ․ ռադիոկետ (4395-ը՝ գյուղերում)։ Ռադիոհաղորդում– ների տևողությունը եղել է․ 1927-ին՝ տա– րեկան 300 Ժ, 1939-ին՝ 4100 Ժ, 1986-ին՝ 13694 ծ։ Հեռուստատեսություն։ Սովետական Հայաստանում կանոնավոր հաղորդում– ներն սկսվել են 1957-ի փետրվ․ 10-ին։ 1957-ին հանրապետությունում կար ըն– դամենը 250 հեռուստացույց, իսկ հաղոր– դումներն ընդունում էին Երևանն ու նը– րան հարող բնակավայրերը՝ 60 կմ տրամագծով։ Մինչև 1964-ը հանրապետու– թյունում հեռուստատեսությունը միածրա– գիր էր։ 1965-ի մարտից ՀՍՍՀ աշխա– տավորները հնարավորություն ստա– ցան դիտելու նաև Կենտրոնական հեռուս– տատեսության 1-ին ծրագիրը։ 1971-ի ապ– րիլի 28-ին առաջին հաղորդումը տրվեց հեռուստատեսության նոր կենտրոնից (ունի Անդրկովկասի ամենամեծ հեռուս– տատեսային ստուդիան՝ 600 մձ մակերե– սով, ինչպես նաև 3 հաղորդավարական ստուդիաներ), իսկ մայիսի 1-ին հայկ․ հեռուստատեսությունը տվեց առաջին գու– նավոր հաղորդումը։ 1972-ին շարք մտավ Երևան–Ռուսթավի նոր հզոր ռադիո– ռելեային գիծը, որի շնորհիվ հնարավորու– թյուն ստեղծվեց Երևանից հաղորդումներ տալ Կենտրոնական հեռուստատեսու– թյան համար։ 1973-ի ապրիլին Երևանի հեռուստատեսային կայանը սկսեց Մոսկ– վայից վերահաղորդել գունավոր հեռուս– տատեսության ծրագիրը, իսկ նույն թվա– կանի սեպտեմբերի 1-ից սկսեց գործել հայկական հեռուստատեսության 2-րդ ծրագիրը։ 1977-ի սեպտ․-ին շահագործ– ման հանձնվեց «Օրբիտա–2» համակարգի տիեզերական կապի կայանը, որի միջո– ցով հանրապետությունը սկսեց ընդունել Կենտրոնական հեռուստատեսության 2-րդ ծրագիրը ևս։ 1978-ին շարք մտավ հեռուս– տատեսության նոր աշտարակը՝ 311 մ բարձրությամբ։ Հանրապետության լեռնա– յին ռելիեֆի յուրահատկությունները հան– գեցրին վերահաղորդման ցանցի արագ զարգացմանը։ 1985-ին ՀՍՍՀ–ում գործում էր տարբեր հզորության ավելի քան 200 վերահաղորդիչ։ 1986-ին ՀՍՍՀ տարածքում ընդունվում էր հեռուստատեսային 4 ծրագիր։ Հեռագրական կապ։ Հանրապետությու– նում աոնային հեռագրության կատարե– լագործված ապարատների ներդրումը սկսվել է 1956-ին։ 1960-ից լայն տարածում ստացավ բաժանորդային հեռագրության (հեռատիպ) ցանցը և ամբողջ հեռագրա– կան կապը փոխադրվեց ուղիղ միացում– ների համակարգի (որը բացառում է մի– ջանկյալ հանգույցներում հեռագրերի մշակումը)։ Հանրապետությունում մագիս– տրալային կապ է կազմակերպված Մոսկ– վայի, Կիևի, Թբիլիսիի, Բաքվի, Գորկու, Ստավրոպոլի, Կույբիշևի, Տաշքենդի, Ռոս– տովի հետ։ 1967-ից գործում է հայերեն լեզվով հեռագրերի հաղորդման և ընդուն– ման հեռագրական ցանցը։ 1980-ին շահա– գործման է հանձնվել ավտոմատ կայանով Երևանի նոր հեռագրատունը, որը հնարա– վորություն է տալիս հանրապետության բաժանորդներին ուղիղ կապերի ցանցով միանալ ՍՍՀՄ տարածքում գործող կո– մուտացիոն կայանների հետ։ 1980-ի փետր–ին «ԵՍ–1030» ԷՀՄ–ի օգ– տագործմամբ Երևանում (առաջինը ՍՍՀՄ–ում) շարք մտավ կոմուտացիոն հաղորդումների կենտրոնը, որը հնարա– վորություն տվեց լիովին ավտոմատացնել հեռագրական կապը, նշանակալիորեն արագացրեց հեռագրերի հաղորդումն ու ընդունումը։ 1970-ին հանրապետությունում սկսեց գործել լրագրային էջերի ընդունման կե– տը, որտեղ տեղակայված է «Գազետա–2» սարքավորումը և կազմակերպված է լու– սահեռագրական եղանակով Մոսկվայից համամիութենական 7 կենտրոնական թեր– թերի նյութերի պարբերական ընդունումը։ Ներկայումս բաժանորդական հեռա– գրության կայաններ են տեղադրված հան– րապետության 17 քաղաքներում և շըրջ– կենտրոններում։ Հանրապետության ձեռ– նարկություններում և հաստատություննե– րում կա բաժանորդական ցանցի ավելի քան 700 հեռատիպ։ Հեռախոսային կապ։ ՀՍՍՀ քաղաքա– յին հեռախոսացանցերի ավտոմատացումն ավարտվել է 1975-ին, իսկ գյուղական վայ– րերինը նախատեսված է ավարտել մինչև 1988-ը։ ՀՍՍՀ գյուղական վայրերում զար– գացած է ներարտադրական կապը, դրա– նով ապահովված է հանրապետության բոլոր սովետական տնտեսությունների և կոլտնտեսությունների 87% –ը։ 1985-ին ՀՍՍՀ–ում գործում էր 377 գյուղական հե– ռախոսացանց, որոնցից 314-ը՝ ավտոմատ։ Միայն 10-րդ և 11-րդ հնգամյակների տա– րիներին շարք են մտել 32 քաղաքային հե– ռախոսակայան։ 1974-ից հանրապետու– թյան քաղաքային հեռախոսացանցերում սկսվել է կոորդինատային ԱՀԿ–ների առա– վել կատարելագործված համակարգերի ներդրումը, որոնց կիրառումը հնարավո– րություն տվեց մեծացնել կոմուտացիոն հնարավորությունները և նշանակալիորեն բարելավել կապի որակը։ Երևանի քաղաքային հեռախոսացանցը սպասարկում են 22 ԱՀԿ, իսկ քաղաքի յուրաքանչյուր 100 բնակչին ընկնում է 19 հեռախոս (ՍՍՀՄ միջինը՝ 12)։ Միջքաղաքային հեռախոսային կապ։ Միջքաղաքային հեռախոսային կապը իրականացվում է կաբելային և օդային հեռախոսագծերով։ Հանրապետությու– նում կապի բարձրհաճախային կիսահա– ղորդչային սարքավորումների օգտա– գործումը հնարավորություն տվեց բազ– մաթիվ ուղղություններով ստեղծել կա– պի գծերի հզոր ցանց։ 1982-ի դեկտ–ին Երևանում շահագործման հանձնվեց քվա– զիէլեկտրոնային համակարգի միջքաղա– քային ԱՀԿ, որը 1987-ին հնարավորու– թյուն կտա հանրապետության բոլոր քա– ղաքների և շրջկենտրոնների միջև ստեղ– ծել երկկողմանի ավտոմատ կապ։ 1985-ին ՀՍՍՀ 22 շրջկենտրոն արդեն ապահով– ված էր միջքաղաքային ավտոմատ հե– ռախոսակապով, իսկ միջքաղաքային հե– ռախոսագծերի 78,4% –ը աշխատում էր միացման ավտոմատ և կիսաավտոմատ եղանակով։ 1985-ին ՀՍՍՀ–ում գործում էր շուրջ 200 միջքաղաքային հեռախոս– ավտոմատ։ Փոստային կապ։ Հանրապետության փոստային ձեռնարկությունների ցանցը բաղկացած է Երևանի փոստատնից, քա– ղաքային և շրջանային կապի 40 հանգույց– ներից և 801 բաժանմունքներից, ինչպես նաև երկաթուղամերձ և դրամական փո– խադրումների ավիաբաժանմունքներից։ 1985-ին փոստի և պարբերական մամուլի տեղափոխմամբ զբաղված էին 23 փոստա–