նի են Պոնտռսիդներամ և Անաւոոլիա– Իրանական պարապլաւոֆորմի հվ․ եզ– րում՝ Պիչեկուն–Պինդոսի ռիֆւոում)։ Միջռեգիոնալ համահարաբերակցու– թյունը Արևելյան Անաաոլիայի և Հյու– սիս–Արևմայան Իրանի հհա (Ռեշա քա– ղաքի շրշան) հնարավորություն է ընձե– ռում ենթադրելու հերցինյան կոմպլեքսի էվգեոսինկլինալային կարվածքի առկայու– թյունը Սևանի օֆիոլիթային զոնայի հիմ– քում։ Այս ենթադրությունը հաստատվում է նաև հիշյալ զոնայի հրաբխաքարերի և Փոխակերպային (մետամորֆային) ապար– ների բացարձակ հասակների մի շարք ռադիոչափական տվյալներով։ Ալպյան գեոսինկլինալա– յին կոմպլեքսը (I-Р) ՀՍՍՀ տարածքում ունի լայն տարածում և ընդ– գրկում է յուրայից մինչև էոցենի հասակի նստվածքները ներառյալ։ Ստորաբաժան– վում է երեք կառուցվածքաֆորմացիոն ենթակոմպլեքսների՝ ստորին–միջին յա– րայի, վերին յուրա–ստորին կավճի (նեո– կոմի) և ալբ(ապտ)-էոցենի, որոնք միմ– յանցից տարբերվում են կառուցվածքա– յին (ստրուկտուրային) պլանով, նստված– քակուտակման պայմաններով և ապար– ների կազմով։ Առաջին երկու ենթակոմպլեքսները վե– րաբերում են Կովկասի տեկտոնական զարգացման վաղ ալպյան (կիմերյան) էտապին և տարածված են առավելապես Սոմխեթա–Ղարաբաղի զոնայում, Ղա– փանի և Բազումի անտիկլինորիումներում։ Այդ կոմպլեքսները բացակայում են կամ ունեն խիստ սահմանափակ տարածում Ծաղկունյաց–Զանգեգուրի և Մերձարաքս– յան զոնաներում։ Առաջին ենթակոմպ– լեքսի՝ յարայի նստվածքները կազմում են Ալավերդու, Շամշադինի և Ղալիանի անտիկլինորիումները։ Ստորին յարայի և միջին յարայի ստորին մասի (ստորին աալեն) նստվածքները ներկայացված են մինչև 500 մ հաստությամբ հիմքային կոնգլոմերատներով, գրավելիթներով, արկոզային ավազաքարերով, ավազակա– վային թերթաքարերով, որոնք պարունա– կում են ամոնիտային ֆաունայի մնացորդ– ներ։ Հիշյալ ապարները ներփակում են հրաբեկորային ապարների դարսաշեր– տեր, իսկ որոշ տեղերում՝ բազիտների հոսքեր (Ապարանի շերտախմբի հրաբխա– քարերը՝ վարդագույն կրաքարերի բների ներփակումներով)։ Ստորին յուրա–աալե– նի նստվածքների մերկացումներ հայտնի են Հախում գետի վերին հոսանքներում (Շամշադինի անտիկլինորիում), ինչպես նաև Ծաղկունյաց հորստանտիկլինորիու– մի արմ․ թևում։ Այդ շերտախմբի ավելի ընդարձակ ելքեր գտնվում են Լոքի զանգ– վածում (Վրաց․ ՍՍՀ), Ադրբ․ ՍՍՀ–ում (Ասրիկչայ գետի ավազան) և Նախիջևանի ԻՍՍՀ–ում։ Այդ նստվածքները տեղադըր– ված են ռիֆեյան կամ հերցինյան հիմքի ողողամաշման մակերևույթի վրա և ծածկ– վում են միջին յարայի հրաբխածին առա– ջացումներով։ Ծաղկունյաց հորստանտիկ– լինորիումի սահմաններում լեյասի կտըր– վածքը հարուստ է տոլեիտային բազալտ– ներով, որոնք հերթագայվում են ասպի– դային թերթաքարերով։ Դրանց հաստու– թյունը 400 մ է։ Սոմխեթա–Ղարաբաղի զոնայի ու ՂաՓանի անտիկլինորիումի միջին յարայի ապարները ներփակում են պղնձահրաքարային և բազմամետա– ղային հանքանյութերի արդ․ կուտակներ և ներկայացված են առավելապես հրա– բխածին ու հրաբխածին–բեկորային առա– ջացումներով՝ մինչև 3–3,5 կմ ընդհանուր հաստությամբ։ Ալավերդու, Շամշադինի և ՂաՓանի անտիկլինորիումներամ բայոսի հարկը ներկայացված է երեք շերտախմբերով։ Ստորին շերտախումբը բաղկացած է ան– դեգիտաբազալտներից, անդեզիտային պորֆիրիտներից, երբեմն էպիդոտացված տուֆաՓշրաքարերից (տուֆաբրեկչիա– ևերից), տուֆակոնգլոմերատներից, տու– ֆերից և ապակեբեկորներից (հիալոկ– լասաներից)։ Կտրվածքի վերին մասում հանդիպում են անդեգիտադացիտային կազմի հրաբխաբեկորաքարեր (վուլկա– նոկլաստներ)։ Միջին շերտախումբն աչքի է ընկնում հրաբխային արգասիքների մեծ բազմազանությամբ՝ դացիտների, քվար– ցային պլագիոպորֆիրների, ալբիտոֆիր– ների, տուֆերի, տուֆաբրեկչիաների և այլ հրաբխային ապարների լայն տարած– մամբ։ Միջին յարայի կտրվածքում առանձ– նակի տեղ է գրավում քվարցային պլա– գիոպորֆիրների էքստրուգիվ և էֆուզիվ հաստվածքը, որը ոչ մեծ ընդմիջումներով շարունակվում է Ալավերդու հանքային շրջանից դեպի Լեռնային Ղարաբաղ և ՂաՓանի շրջանը։ Քվարցային պլագիո– պորֆիրների հետ զուգորդվում են վերին բայոսի խորջրյա ամոնիտային ֆաունա պարունակող տուֆիտներ։ Վերին շերտախմբի կտրվածքն սկսվում է անդեզիտներով ու անդեզիտադացիտ– ներով և ավարտվում կերատոֆիրներով ու դրանց հրաբեկորաքարերով, որոնք պարունակում են ամոնիտային ֆաունա ներփակող տուֆաավազաքարերի և կրա– քարերի նրբաշերտեր ու դարսաշերտեր։ Սահմանափակ տարածում անեն բաթի նստվածքները։ Ալավերդու անտիկլինո– րիումում այդ հարկի կտրվածքն սկսվում է տուֆափշրաքարերով, տուֆաավազա– քարերով, կավային թերթաքարերով, ար– կոզային ավազաքարերով, քաղցրահամ ջրային ածխաբեր մոլասանման նստվածք– ներով։ Շերտախմբի ընդհանուր հաստու– թյունը մոտ 300 մ է։ Բաթի տուֆածին– տերիգեն նստվածքներ հայտնաբերված են նաև Շամշադինի անտիկլինորիումում և Իջևանի սինկլինորիումում։ Իջևանի անտիկլինալային լեռնաշղթայի հվ․ թևում բաթի դելտային ավազակավային նըստ– վածքներում հայտնի են գորշ ածուխների ու ածխային թերթաքարերի շերտեր ու ոսպնյակներ։ Բաթի հասակի Փոքր հզո– րության տուֆեր, տուֆիտներ, ամոնիտ– ներ պարունակող կրաքարերի նրբաշեր– տերով, հայտնաբերված են ՂաՓանի ան– տիկլինորիումում։ Երկրորդ ենթակոմպլեքսին պատկանող վերին յարայի նստվածքներն անեն ավե– լի լայն տարածում և անկյունային, իսկ հաճախ՝ նաև ազիմուտային աններդաշ– նակությամբ ծածկում են միջին յարայի տարբեր հորիզոնները։ Դրանք կազմում են Ալավերդու, Շամշադինի, Ղափանի անտիկլինորիումների թևերը, Իջևանի և Գորիսի սինկլինորիումները, ինչպես նաե Իջևանի անտիկլինալային լեռնաշղթայի հվ․ թևը (ալևրոլիթային թերթաքարեր՝ պոսիդոնիաներով)։ Ալավերդու և Շամշա– դինի անտիկլինորիումների վերին յա– րայի կտրվածքի ստորին հատվածում տեղադրված են հիմքային կոնգլոմերատ– ներ, ավազաքարեր, կավային թերթա– քարեր, տուֆեր, տուֆաավազաքարեր, տուֆափշրաքարեր (քելովեյան հարկ), իսկ Ղալիանի անտիկլինորիումի կտըր– վածքի վերին մասում մասնակցում են տիտոնի և վալանժինի հարկերի տուֆա– կոնգլոմերատներ, տուֆաՓշրաքարեր՝ անդեզիտների հոսքերով։ Վերին յարայի նստվածքների ընդհանուր հաստությունը մոտ 2,5 կմ է։ Վայքի լեռնաշղթայում հայտ– նի են ավազակավային ապարների ոչ մեծ ելքեր, 200–250 մ հաստությամբ, որոնց հասակը վերագրվում է միջին և վերին (քելովեյ) յուրային։ Պայմանակա– նորեն վերին յուրա–նեոկոմին են վերա– գրվում ուժաՓոխակերպված (դինամոմե– տամորֆացված) մոտ 400 մ հաստությամբ սալաձև կրաքարերը, որոնք կազմում են Բազումի հորստ–անտիկլինորիումը և թե– վերում աններդաշնակորհն ծածկվում ալ– բի ամոնիտներ պարունակող կրաքարե– րով։ Նույն ենթակոմպլեքսին պատկանող ստորին կավճի նստվածք– ները Իջևանի սինկլինորիումում ներ– կայացված են միջին–վերին ալբի ամոնիտ– ներ և երկւիեղկավոր փափկամորթների խեցիներ պարունակող կրաքարերով, ավազաքարերով, տուֆաավազաքարե– րով, ալևրոլիթներով՝ մոտ 100 մ հաստու– թյամբ։ Որոշ տեղերում կտրվածքի ստորին մասում պահպանվել են ապտի փոքր հաստության նստվածքներ։ Վերջինները տարածված են նաև Ապակեքար լեռից հվ–արմ․։ Բազումի անտիկլինորիումում հայտնի են ալբի ֆաունայով բնութագըր– ված նստվածքներ (թերթավոր կրաքա– րեր ու մերգելներ), որոնք տեղադրված են վերին յարայի և նեոկոմի թերթավոր կրաքարերի ու մերգելների տակ։ Ստորին կավճի ավելի լրիվ կտրվածք հայտնի է Ղաւիանի անտիկլինորիումի արմ․ թևի սահմաններում։ Այստեղ կտըր– վածքի ստորին մասը (նեոկոմ) ներկայաց– ված է օրգանածին կրաքարերով, կրային ավազաքարերով, իսկ վերին մասը (ապ– տի հարկ)՝ տուֆաավազաքարերով, կոնգ– լոմերատներով, մերգելներով և կրաքարե– րով, որոնք ներփակում են ամոնիտային հարուստ ֆաունա։ Ապտին–ստորին տու– րոնին է վերագրվում անտիկլինորիումի արմ․ թևում տարածված հրաբխային շեր– տախումբը, որը բաղկացած է կանաչքա– րային–փոփոխված դիաբազներից, անդե– զիտներից (պորֆիրիտներից), անդեզի– տաբագալտներից և դրանց հրաբեկոր– ներից՝ մինչև 1 կմ հաստությամբ։ Փոքր Կովկասի ամբողջ հս․ և հս․-արլ․ նախալեռներում տարածված են ալբի մերձափնյա մոլասային ֆացիաներ (կոնգլոմերատներ, գրավելիթներ, ավա– զաքարեր՝ կիսաքաղցրահամ ջրային ֆաունայով և կոպալի ու բնափայտի կտոր– ների ներփակումներով)։
