Էջ:Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 13.djvu/628

Վիքիդարանից՝ ազատ գրադարանից
Այս էջը սրբագրված չէ

IV–I հազարամյակների նյութական մշա– կույթի մնացորդները։ Արդ․ կենարոն է։ Խոշոր ձեռնարկու– թյուններն են կարի, «Հայվերելակմեքե– նա» արաադր․ միավորումները, հացա– մթերքների, սննդի, կենցաղսպասարկ– ման կոմբինատները, թռչնաբուծական ֆաբրիկան, շաքարի, կաշվի փոխարինիչ– ների, պանրի, հացի գործարանները։ Ունի 1 սովետական տնտեսություն, 2 միջ– տնտեսային ձեռնարկություն, կապի հան– գույց՝ 2 բաժանմունքով, մարզահամա– լիր, զբոսայգի, հեռուստավերահաղորդիչ։ Քաղաքով են անցնում Երեան–Թբիլիսի երկաթուղին, Կիրովական–Լենինական, Կիրովական–Երեան ավտոմայրուղինե– րը։ Ներքաղ․ տրանսպորտը ավտոբուսն է։ 1986–87 ուս․ տարում կար 7 միջնա– կարգ, 1 ութամյա օժանդակ, 1 երաժշտ․, 1 գեղարվեստի, 1 մարզ, դպրոց, 12 մսուր– մանկապարտեզ, Երեանի էլեկտրամեխ․ տեխնիկումի մասնաճյուղ, 1 պրոֆտեխ․ ուսումնարան։ Գործում էր 1 մշակույթի տուն, 3 ակումբ, 2 կինոթատրոն, 2 գրա– դարան, պատմաազգագր․ թանգարան։ Կար 1 հիվանդանոց, 1 պոլիկլինիկա, 2 դեղատուն։ Քաղաքի առաջին գլխավոր հատակա– գիծը կազմվել է 1965-ին (ճարտ․ Ա․ Հա– րությունյան), երկրորդը՝ 1974-ին (ճարտ–ներ՝ Կ․ Ղազարյան, Հ․ Միրզա– խանյան)։ Կառուցապատումն իրականաց– վում է մենատնային կապիտալ կառու– ցապատմանը ներդաշնակ։ Քաղաքի մուտ– քը խորհրդանշվում է «Փյունիկ» հուշար– ձանով։ Լույս է տեսնում «Լուսարձակ» շրջ․ թերթը։

ՍՏԵՓՄՕԱՎԱՆ (մինչե 1923-ը՝ Զալալօղ– լի), 1938-ից՝ շրջ․, 1967-ից՝ հանրապետ․են– թակայության քաղաք, համանուն շրջանի վարչ․ կենտրոնը։ Գտնվում է Զորագետի աջ ափին, 1400 մ բարձրության վրա։ Հե– ռավորությունը Երևանից 157 կմ է, տա– րածոՆթյոՆնԱւ՝ 1 կւՐ։ Վերանվանվել է ի պատիվ Ս․ Շահումյանի։ Շրջագծի մեջ են մտնում Արմանիս և Շագարդա գյու– ղերը։ Շրջակայքում հայտնաբերվել են մ․ թ․ ա․ II–I հազարամյակների նյութական մշա– կույթի մնացորդներ։ XIX դ․ 2-րդ կեսից եղել է գյուղաքաղաք ու ամառանոց։ Պատ– մաճարտ․ հուշարձաններից են եկեղեցի– ները (V դ․, XII–XIII դդ․, XV–XVII դդ․)։ Ջալալօղլիում Ս․ Շահումյանի ջանքե– րով 1899-ին ստեղծվել է Հայաստանում առաջին մարքսիստական խումբը։ Նախասովետական շրջանում արդյունա– բերական ձեռնարկություններ չեն եղել, այժմ քաղաքում կան թեթև և սննդի արդյու– նաբերության ձեռնարկություններ, գոր– ծում են «Արդկապ», բարձր հաճախակա– նության սարքավորումների, պանրի, հա– ցի գործարաններ, գորգագործական, կա– հույքի ու գուլպայի ֆաբրիկաներ, կեն– ցաղսպասարկման և սննդի կոմբինատ– ներ։ ՍտեՓանավանում են ՀՍՍՀ պետ– ագրոարդի շրջ․ միավորումը և Ստեփանա– վանի զոնալ փորձակայանը։ Քաղաքով է Ստ․ Շահումյանի հուշահամալիրը Ստեփանա– վանում անցնում Երևան–Լենինական–Թբիլիսի ավտոճանապարհը։ Ներքաղ․ տրանսպոր– տը ավտոբուսն ու երթուղային տաքսի– ներն են։ Ունի կապի հանգույց՝ 1 բաժան– մունքով, օդանավակայան, մարզադաշտ, զբոսայգի։ 1986–87 ուս․ տարում կար 5 միջնա– կարգ, 3 ութամյա, 2 երաժշտ․, 1 գեղար– վեստի, 2 մարգ, դպրոց, 9 մսուր–մանկա– պարտեզ, 1 սովխոզ–տեխնիկում, 1 պրոֆ– տեխ․ ուսումնարան։ Գործում էր 1 մշա– կույթի տուն, 2 ակումբ, 5 գրադարան, 2 կինոթատրոն, ՀՍՍՀ պետագրոարդի երկ– րագործության ինստ–ի Ստեփանավանի զոնալ փորձակայանը։ Քաղաքում է Ս․ Շահումյանի տուն–թանգարանը։ Կար 1 հիվանդանոց, 2 պոլիկլինիկա, 2 դեղա– տուն (1986)։ Ստեփանավան–Գյուլագարակ հանրա– պետ․ առողջարանային համակարգի կենտրոնն է։ Գործում են «Ստեփանավան» հանգստի տունը, «Անահիտ» և «Վահագն» պանսիոնատները, զբոսաշրջիկների հան– գըրվան, առևտրի կենտրոն։ Քաղաքի առաջին գլխ․ հատակագիծը կազմվել է 1957-ին (ճարտ․ Հ․ Դավթյան), ապա՝ 1962-ին (ճարտ․ Ս․ Կարապետյան) և 1971-ին (ճարտ–ներ՝ Լ․ Մխիթարյան, Պ․ Թումանյան, Մ․ Գնունի)։ Ձևավորված է քաղաքի կենտրոնը, որն ամփովւում է նաև Ս․ Շահումյանի հուշահամալիրը (1978, ճարտ․ Ս․ Պողոսյան, քանդակա– գործ՝ Ա, Հարությունյան)։ Կան 1,5–2 հարկանի առանձնատներ։ Կառուցապատ– վում է 2–4 հարկանի, տեղ–տեղ՝ բազմա– հարկ շենքերով։ Բնակելի ֆոնդը 240 հզ․ էՐ է։ Լույս է տեսնում «Փարոս» շրջ․ թերթը։

ՔԱՋԱՐՄՍ (մինչև 1951-ը՝ Քաջարանց), 1958-ից՝ շրջ․ ենթակայության քաղաք Ղաֆանի շրջանում։ Գտնվում է Զանգե– զուրի և Մեղրու լեռնաշղթաների միջև, Ողջի գետի ափին, Երևանից 352 կմ ,Ղա– փանից 32 կմ հեռավորության վրա։ Տա– րածությունը 1,25 կմ2 է։ Բնակավայր է անհիշելի ժամանակնե– րից։ Այդ են վկայում քաղաքի տարածքում հայտնաբերված բրոնզի դարի հանբա– խորշերը* ձուլարանները, հանքանյութի թափոնները և շրջակայքում պահպան– ված հեթանոսական մատուռը։ Հանրապետության գունավոր մետա– լուրգիայի կենտրոններից է։ Խոշոր ձեռ– նարկությունը Զանգեգուրի պղնձամոլիբ– դենային կոմբինատն է։ Կան նաև հացի գործարան, տրիկոտաժի ֆաբրիկա, կեն– ցաղսպասարկման կոմբինատ։ Ունի 1 կապի բաժանմունք, մարզադաշտ, հե– ռուստավերահաղորդիչ։ Ներքաղաքային տրանսպորտը ավտոբուսն է։ Քաշարան 1986–87 ուս․ տարում կար 5 միջնա– կարգ, 1 ութամյա, 1 երաժշտ․, 1 գեղար– վեստի, I մարզ, դպրոց, 1 պրոֆտեխ․ ուսումնարան, 4 մսուր–մանկապարտեզ։ Գործում էր 1 հիվանդանոց, 1 պոլիկլինի– կա, 2 դեղատուն, 1 մշակույթի պալան՜ւ, 2 ակումբ, 6 գրադարան (1987)։ Քաղաքի այժմյան հատակագիծը կազ– մել է «Հայպետնախագիծ» ինստ–ը, 1968- ին։ Բնակելի ֆոնդը 82 հզ․ մՂ է։ Թ․ Հակոբյան Պատկերազարդումը տես 624–625-րդ էջերի միջե՝ ներդիրում, աղյուսակներ XXXV–XXXVI։