Էջ:Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 2.djvu/544

Վիքիդարանից՝ ազատ գրադարանից
Այս էջը սրբագրված չէ

մասի կլիման արևադարձային պասաւոա– յին է՝ շոգ և խոնավ, լեռնային ուղղաձիգ գոաիականության արտահայտությամբ։ Սարահարթի հվ–ի կլիման մշտական խո– նավ է, Պարանայի սարավանդում՝ արևա– դարձային, արլ․ բարձրադիր շրջաններում՝ մերձարևադարձային։ Գետային ցանցը խիտ է։ Գետե– րը ջրառատ են, հարուստ սահանքներով ու ջրվեժներով, ունեն էլեկտրաէներգիայի մեծ պաշարներ։ Խոշոր գետերից են՝ Ամա– զոնը, Ուրուգվայը, Պարանան (Պարագ– վայ վտակով), Սան Ֆրանսիսկուն, Պառ– նաիբան, Տոկանտինսը։ 4 ո ղ ա–բ ու ս ա կ ա ն ծ ա ծ կ ու յ– թ ու մ գերակշռում են կարմրագույն լա– տերիտային (ֆեռալիտային) հողերըևայն– տեղ աճած անտառները։ Ամուր փայտա– նյութի պաշարներով Բ․ աշխարհում գրա– վում է առաջին տեղը։ Պոդզոլացած լատե– րիտային հողերում տարածված խոնավ արևադարձային մշտականաչ խիտ ան– տառները՝ հիլեաները կամ սելվասները, արժեքավոր վւայտանյութի ծառատեսակ– ներով (ավելի քան 4000 տեսակ) գրավում են Ամագոնի դաշտավայրի արմ․ մասը։ Արլ․ մասը և շրջապատող Գվիանական ու ԲրազիլակաՆ սարահարթերի ցածրադիր լանջերի թույլ պոդզոլացած հողերը ծածկ– ված են տերևաթափ–մշտականաչ անտառ– ներով։ Նույնատիպ հողաբուսական ծած– կույթ ունեն Բրազիլական սարահար– թի բարձրադիր լանջերն ու լեռնազանգ– վածները։ Կենտրոնական մասի լատե– րիտային կարմրահողերը ծածկված են սավաննաներով (կամպոս)՝ թփուտաման– րածառային սավաննաների (կամպոս սե– ռադոս) գերակշռությամբ։ Գետերի եր– կայնքով ձգվում են սրահային անտառնե– րը, սարահարթի հս–արլ․ չոր շրջաննե– րում՝ կիսաանապատային նոսր անտառ– ները (կաատինգա), հավասարաչափ խո– նավ հվ–ում, բարձրադիր սարավանդնե– րի վրա՝ մշտականաչ և խառն անտառնե– րը (բրազիլական փշատերև արաուկա– րիայով), ցածրադիր շրջաններում՝ ծա– ռազուրկ խոտային սավաննաները (կամ– պոս–լիմպոս)։ Պանտանալ իջվածքում շատ են ճահիճները։ Կենդանական աշխարհը պատկանում է Նեոտրոպիկական մարզի Բրազիլական ենթամարզին։ Բնորոշ կեն– դանիներից են՝ մրջնակերը, զրահակիրը, եղջերումազամը, երկարառունգը, բաշա– վոր գայլը, զանազան կրծողներ։ IV․ Բնակչությունը Բ–ի հիմնական բնակիչները բրազիլա– ցիներ են (95%-ից ավելի, 1970)։ Ապրում են նաև մի քանի միլիոն ներգաղթածներ (Եվրոպայից և Ասիայից)։ Բնիկ հնդկացի– ները մեծ մասամբ ոչնչացվել են, մասամբ էլ՝ ձուլվել։ Պահպանված հնդկացի ցեղերը բնակվում են Ամազոնի ավազանի ներքին շրջաններում։ Պետ․ լեզուն պորտուգալե– րենն է, տիրապետող կրոնը՝ կաթոլիկու– թյունը, պաշտոնական տոմարը գրիգո– րիանական է։ Բ․ բնական մեծ աճ ունեցող երկիր է (3%)։ Տնտ․ ակտիվ բնակչությունը 1970-ին կազմել է 29,5 մլն մարդ (բնակչու– թյան 31%-ը)։ Գլխավոր քաղաքներն են՝ Սան Պաուլու, Ռիո դե ժանեյրո, Բելու Հո– րիզոնտի, Ռեսիֆի։ Նահանգներ և տերիտորիաներ Ֆեդերալ օկրուգներ, նահանգդ ՚ ներ և տերիտորիաներ Տարածությունը հզ․ կմ2 Բնակչությունը հզ․ մարդ (1972) Վարչական կենտրոնը Ֆեդերալ օկրուգ (Distrito Fede– Բրազիլիա (Brasilia) ral)․ t 5814 546 Նահանգներ Ալագոաս (Alagoas)t 27731 1606,1 Մասեյո (Maceio) Ակրի (Acre) t 152589 218 Ռիու Բրանկու (Rio Branco) Ամազոնաս (Amazonas) ․․․․1558987 960,9 Մանաուս (Manaus) Բահիա (Bahia)t 559951 7583,1 Սալվադոր (Salvador) Գոյաս (Goias) t 642036 2997,5 Գոյանիա (Goiania) Գուանաբարա (Guanabara) • • • 1171 4315,7 Ռիո դե ժանեյրո (Rio de Janeiro) էսպիրիտու Սանտու (Espirito Santo) t 45597 1617,9 Վիտորիա (Vitoria) Մարտն հան (Maranhao) • • • • 324616 3037,1 Սան Լուիս (Sao Luis) Մատու Գրոսու (Mato Grosso) 1231549 1623,6 Կույաբա (Cuiaba) Մինաս ժերսփս (Minas Gerais) • 582586 11645,1 Բելու ՝"Հորիզոնտի (Belo Horizonte) Պարա (Para)t 1227530 2197,1 Բելեն (Belem) Պարաիբա (Paraiba)t 56372 2445,4 ժուան Պեսոա (Joao Pessoa) Պարանա (Parana)t 199060 6997,7 Քուրիթիբա (Curitiba) Պեոնամբուկու (Pernambuco) • • 98281 5252,6 Ռեսիֆի (Recife) Պիաուի (Piaui)․t 250934 1734,9 Թերեզինա (Teresina) Սանտա Կատարինա (Santa Cata– Ֆլորիանասյոլիս (Florian6- rina) t 95483 2930,4 polis) Սան Պաուլու (Sao Paulo) • • • 247320 17958,7 Սան Պաուլու (Sao Paulo) Սեարա t 146817 4491,6 Ֆորտալեզա (Fortaleza) Սերժիպիtt ․ ․21994 911,2 Արաքաժու (Aracaju) Ռիո դե ժանեյրո (Rio de Ja– neiro) t 42134 4794,6 Նիտերոյ (Niteroi) Ռիու Գրանդի դու Նորտի (Rio Grande do Norte) t 53015 1611,6 Նատալ (Natal) Ռիու Գրանդի դու Սուլ (Rio Պորտու Ալեգրի (Porto Aleg– Grande do Sul)t 267528 6755,5 re) Տերիտորիաներ Ամապա (Amapa)t 139068 116,5 Մակապա (Macapa) Ռոնդոնիա (Rondonia)t 243044 116,6 Պորտու Վելյու (Porto Velho) Ռորայմա (Roraima) ․․․․․․230104 41,6 Բոա Վիստա (Boa Vista) Ֆերնանդու դի Նորոնհա (Fernan– do de Noronha) t 25 1․3 – Արդյունաբերական արտադրանքի արտադրություն կարեոր տեսակների Չափի միա– վորը 1971 թ․ 1972 թ․ 1973 թ․ է՝լեկտրաէներգիա t մլրդ կՎւո • ժ 51,0 56,3 65,8 Քարածուխt հզ․ иг 5666 5858 5566 Նավթ tt հզ․ it3 9947 9712 9876 Երկաթի հանքանյութt մլն m 32,5 35,0 56,0 Սանգանի հանքանյութtt հզ․ ա 1582 – – Չուգունt –> – 4686 5297 5714 Պողպատ t –* – 5997 6510 7150 Ալյումինt –> – 81 97 – Ցեմենտt –» – 9803 10924 12824 Սինթետիկ կաուչուկt –»– 78,2 94,4 123,1 Ավտոմոբիլներt հզ․ հատ 516 608 128 Տրակտորներ t 22,4 29,5 36,7 Թուղթ և ստվարաթուղթtt հզ․ ա 1237 1345 1565 Շաքար t 5081 6324 6937 V․ Պատմական ակնարկ Բ–ի տերիտորիայում հնուց ի վեր բնակ– վել են հնդկացի ցեղեր (տուպիգուարանի– ներ, տուպինամբասներ, բոտոկուդներ, տամոյոսներ ևն)։ 1500-ին Բ–ի ափերը հա– սավ պորտուգ․ ծովագնաց Կաբրալը, իսկ 1530-ին Բ․ եկան առաջին պորտուգալացի գաղութաբնակները։ Սկսեցին արտահա– նել արժեքավոր պաուբրազիլ (որտեղից և առաջացել է երկրի անունը) կարմիր փայ– տը։ Գաղութացման ընթացքում Բ–ում տա– րածվեց խոշոր ֆեոդալական հողատիրու– թյունը։ Սակայն որպես աշխատող ուժ հնդկացիներին ստրկացնելու բոլոր փոր– ձերը ապարդյուն անցան։ XVI դ․ 70-ական թթ․ պորտուգալացիները սկսեցին Բ․ ներ– մուծել աֆրիկյան ստրուկներ։ Բայց սրանք նույնպես համառ դիմադրություն ցույց