Էջ:Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 3.djvu/121

Վիքիդարանից՝ ազատ գրադարանից
Այս էջը սրբագրված չէ

պլանը՝ ՍՄԿԿ արմատական հեղաշըր– ջում առաջ բերեց գյուղաանտեսության բազմամիլիոն մասսայի տնտ․ դարավոր կացութաձևի, կենցաղի և գիտակցության մեջ։ Վ․ Ի․ Լենինի կոոպերատիվ պլանը ն ՍՍՏՄ–ում գյուղատնտեսության սոցիա–լիստական վերափոխման վւորձը ստեղ–ծագործորեն կիրառվում են նաև սոցիա–լիստական մյուս երկրներում։ Գյուղատնտեսության կ ո– լեկտիվացումը ՏՍՍՏ–ում։ Տայաս– տանում գյուղատնտեսության կոլեկտի–վացման կարևորագույն նախապայման հանդիսացավ Տայաստանի Տևղկոմի 1920-ի դեկա․ 28-ի դեկրետով հռչակված հողի ազգայնացումը։ Առաջին կոոպերա–տիվ տնտեսությունները Հայաստանում ձևավորվեցին սովետական կարգեր հաս–տատվելուց անմիջապես հետո։ Սակայն դրանք արագ ծավալվեցին 1924-ից, երբ գյուղատնտ․ կոոպերատորների առաջին համագումարում ձևավորվեց Տայգյուղ– կոոպը։ Սկզբում լայնորեն տարածվեցին վարկային կոոպերատիվները, շուտով դրանք ընդգրկեցին նաև մատակարարման (հատկապես մեքենաների ու գյուղգործիք–ների), մթերման և վաճառահանման բևա– գավառները։ Տայաստանում արտադրա–կան կոոպերատիվ ընկերությունևեր առա–ջացան 1927-ից, եթե չհաշվենք մինչ այդ եղած մի քանի սովետական տնտեսություն–ները։ 1928-ի աշնանը դրանց թիվը հասնոմ էր 75–ի։ Արտադրական կոոպերացիաների ծավալման գործում մեծ դեր խաղաց կոլ–տնտեսականների հանրապետական առա–ջին համագումարում հիմնված (1928-ի նոյեմբեր) Տայաստանի կոլտնտ․ կենտ–րոնը։ Առաջին կոլտնտեսություններն ու սովետական տնտևսությունևևրը խոշոր դեր խաղացին մասսայական կոլեկտի–վացման նախապատրաստման գործում։ Տայաստանում առաջին ՄՏԿ–ն հիմնվեց Սարդարապատում (այժմ՝ Տոկտեմբե– րյան), 1930-ին։ Շրջադարձային նշանա–կություն ունեցավ 1929-ը, երբ սկսվեց համատարած կոլեկտիվացումը։ Այն ըն–թանում էր դասակարգային սուր պայ–քարի պայմաններում։ Որոշ շրջաններում (Սևան, Դարալագյազ, Շիրակ) կուլակ–ներն անցան բացահայտ թշնամական պայքարի։ Առաջին հնգամյակի տարինե–րին հանրապետությունում կազմակերպ–վեց 892 կոլտնտեսություն, որոնք միավո–րում էին գյուղացիական տնտեսություն–ների 37,9%–ը։ Երկրորդ հնգամյակի վեր–ջում՝ 1937-ին, Տայաստանում կար 1074 կոլտնտեսություն և 16 սովետական տըն– տեսություն․ գյուղատնտեսության կոլեկ–տիվացումը կազմեց 88,7% ։ Կոլտնտեսու–թյունների տնտ․ կազմակերպական ամ–րապնդման գործում կարնոր նշանակու–թյուն ունեցավ գյուղատնտ․ արտելի օրի–նակելի կանոնադրության ընդունումը (1935), որտեղ ընդհանրացված էր տեղա–կան փորձը և լուծված էին կոլտնտ․ ար–տադրության կազմակերպման արմատա–կան խնդիրները։ Սովետական Տայաս–տանի կոլտնտեսային գյուղացիությունը մեծ ավանդ ներդրեց Տայրենական մեծ պատերազմի տարիներին ռազմաճակատը սննդամթերքներով և ռազմ, ևանդերձան– քով ապահովելու գործում։ Թեպետ պա– տերազմի ժամանակ ընդհատվել էր գյու– ղատնտ․ մեքենաների, պահեստամասե–րի և հանքային պարարտանյութերի ար–տադրությունը և խիստ կրճատվել քար–շող ուժը, ՏՍՍՏ կոլտնտեսությունների և սովետական տնտեսությունների աշխա–տավորների անձնվեր ջանքերի շնորհիվ հաջողությամբ կատարվեցին պատերազ–մական ժամանակի բոլոր պատվերները։ Տայաստանի կոլտնտ․ գյուղացիությու–նը նոր հաջողությունների հասավ ետպա–տերազմյան տարիներին, երբ հնարավո–րություն ստեղծվևց ավելի մեծ ուշադրու–թյուն դարձնել գյուղատնտեսության նյու–թատեխնիկական բազայի ամրապնդման, աշխատավորների նյութական շահագըր– գըռվածության բարձրացման, գյուղատըն– տեսության ղեկավարությունը բարելա–վելու ևն հարցերին։ Գյուղատնտ․ մթերք–ների արտադրության ավելացման գոր–ծում ձեռք բերած նվաճումների համար ՏՍՍՏ 1958-ին պարգևատրվեց Լենինի շքանշանով։ Խոշոր նվաճումներ արձա–նագրվեցին հաջորդ հնգամյակների տա–րիներին։ Սովետական Տայաստանը բար– ձըր զարգացած գյուղատնտեսության եր–կիր է։ Տիմնովին փոխվել է հայկ․ գյուղի դեմքը (տես նաև Կոչան տեսություն, Սո–վետական տնտեսություն, Գյուղատնտե–սության սոցքւափստական վերակառու–ցում հոդվածները)։ Գրկ․ Մարքս Կ․, Կապիտալ, հ․ 1–3, Ե․, 1933–49։ Լենին Վ․ Ի․, Գյուղական չքավորությանը, Երկ․, հ․ 6։ Ն ու յ ն ի, Կոո–պերացիայի մասին, Երկ․, հ․ 33։ ՍՄԿՊ–ն համագումարների, կոնֆերենցիաների և Կենտկոմի պլենումների բանաձներում ու որոշումներում, հ․ 1–3, Ե․, 1954–55։ ՀԿ(բ)Պ XV համագումարի բանաձնը, Ե․, 1951։ Բ ր և ժ– ն և Լ․ Ի․, ՍՍՀՄ գյուղատնտեսության հե–տագա զարգացման անհետաձգելի միջոցա–ռումների մասին, Ե․, 1965։ Հայաստանի գյու–ղատնտեսական կոոպերացիայի (Հայգյուղ– կոոպ) գործունեության հաշվետվությունը, Ե․, 1928։ Ղազախեցյան Վ․, Սովետական Տայաստանը մեծ բեկման տարում, Ե․, 1962։ Օհանջանյան Բ․, Հայաստանի Կոմու–նիստական պարտիան գյուղատնտեսության կոլեկտիվացման տարիներին (1930–34 թթ․), Ե․, 1955։ Գեղամյան Գ․ Մ․, ՝Հայաս–տանի կոլտնտեսային գյուղացիությունը սո–ցիալիզմի վերջնական հաղթանակի ժամանա–կաշրջանում (1946–1958), Ե․, 1968։ Հայ ժո–ղովրդի պատմություն, հ․ 7, 8, Ե․, 1967, 1970։ Трапезников С․ П․, Исторический опыт КПСС в социалистическом преобразо–вании сельского хозяйства, М․, 1959; Ч и н- ч и к о в А․ М․, Советская историография социалистического преобразования сельского хозяйства СССР (1917 – 1969), М․, 1971; Со–ветское крестьянство․ Краткий очерк истории (1917-1970), 2 изд․, доп․, М․* 1973․ Գ․ Գեղամյան

ԳՅՈՒՂԱՏՆՏԵՍՈՒԹՅԱՆ ՄԱՍՆԱԳԻՏԱ–ՑՈՒՄ, նյութական արտադրության տըվ– յալ ասպարեզում աշխատանքի հասա–րակական բաժանման ձև, ըստ որի յու–րաքանչյուր մարզի, շրջանի գյուղատնտե–սության ուղղությունը՝ տնտեսական առա–ջատար ճյուղը, մշակվելիք կուլտուրա–ների տեսակները որոշվում են հաշվի առ–նելով բնական ու տնտեսական պայման–ները։ Մասնագիտացումը գյուղատնտեսա–կան արտադրության բարձր մակարդակի ապահովման, ինտենսիվացման կարևոր պայմանն է։ Սոցիալիստական հասարա– կարգում Գ․ մ․ հնարավորություն է տա–փս արդյունավետ զուգակցել տնտեսու–թյան առաջատար և լրացուցիչ ճյուղերը։ Առանձին մարզերի և շրջանների՝ ըստ կուլտուրաների և ճյուղերի պլանային մասնագիտացումը երկրի բնակչությանը պետք է ապահովի բարձրորակ մթերքնե–րով, յուրաքանչյուր շրջանում դրանց ար–տադրությունը կազմակերպելով նպաս–տավոր պայմաններում, նյութական և աշխատանքային նվազագույն ծախսում–ներով։ Յուրաքանչյուր տնտեսություն, տե–ղի բնական ու տնտեսական պայմաններից ելնելով, արտադրում է ապրանքային ար–տադրանքի որոշակի տեսակներ։ ՍՍՏՄ–ում ստեղծվեյ ևն հացահատիկի, տեխնիկական կուլտուրաների, մսի, կա–թի, կարտոֆիլի, բանջարեղեևի և գյուղա– տնտ․ այլ մթերքների արտադրության մասնագիտացված գոտիներ։ Քաղաքնե–րի և արդյունաբերական կենտրոնների շուրջը ստեղծվում են կաթի և բանջարե–ղեևի արտադրության մասնագիտացված սովետական տնտեսություններ, անաս–նապահական համալիրներ։ ՏՍՍՏ–ում նույնպես գյուղատնտեսության տեղա–բաշխման ու մասնագիտացման հարցերը լուծվում են գիտական հիմունքներով։ ՏՍՍՏ բաժանված է գյուղատնտեսական 9 բնատնտեսական որոշակի պայման–ներ ունեցող շրջանների՝ Արարատյան հարթավայր, Արարատյան հարթավայրի նախալեռնային, կենտրոնական, Սևանի ավազանի, Լոռի–Փամբակի, Շիրակի, Դա– րալագյազի, Զանգեզուրի և հյուսիս–արե– վեւյան (տես նաև Գյուղատնտեսության տեղաբաշխում)։ ՏՍՍՏ գյուղատնտ․ ճյու–ղերից այգեգործությունը, պտղաբուծու–թյունը, ծխախոտագործությունը, խոր–դենու մշակությունը ունեն միութենական նշանակություն։ Գիտատեխնիկական հե–ղափոխությունը, արտադրողական ուժերի բուռն զարգացումը հնարավոր են դարձ–րել իրագործելու գյուղատնտեսության նաև ներճյուղային մասնագիտացում՝ կազմակերպելով, մասնավորապես, ար–դյունաբերական հիմունքներով գործող խո–զաբուծական, թռչնաբուծական, տավարի բտման և այլ պետական տնտեսություն–ներ։ Գ․ մ․ շարունակվող, զւնրգացող պրոցես Է։ ՍՍՏՄ ժողովրդական տնտեսու–թյան զարգացման X հնգամյա պլա–նում խնդիր է դրված իրականացնել գյու–ղատնտ․ «ևետագա մասնագիտացումն ու համակենտրոնացումը միջտնտեսային կոոպերացման, ագրարային–արդյունաբե– րական միավորումներ ու ձեռնարկություն–ներ ստեղծելու հիման վրա», ինչպես նան խորացնել գյուղատնտեսական առանձին մթերքների (շաքարի ճակնդեղի, անաս–նապահական և թռչնաբուծական մթերք–ների) արտադրության մասնագիտացումը։

ԳՅՈՒՂԱՏՆՏԵՍՈՒԹՅԱՆ ՄԵՔԵՆԱՅԱՑ–ՄԱՆ ԵՎ ԷԼԵԿՏՐԻՖԻԿԱՑՄԱՆ ԻՆՍՏԻ–ՏՈՒՏ գիտահետազոտական ՏՍՍՏ, կազմակերպվել է 1960-ին, գտնվում է Նաիրիի շրջանի Պռոշյան ավա–նում։ Ունի լեռնային երկրագործության ն նոր հողերի իրացման, այգեգործության, պտղաբուծության, ծխախոտի, բանջարա–բուծության, անասնապահության, գյուղա–տնտեսության Էլեկտրիֆիկացման, ռա–