Ս․ Տ․ Եբեմյան Վ․ Ա․ Երեմյան բնակության ճշգրտումներով (1970), Տայաստանի, Կովկասի ու Առաջավոր Ասիայի պատմական աշխարհագրության հարցերով։ Նրա ատլասները ն պատմա–կան քարտեզները արժանացել են համ–ընդհանուր ճանաչման։ Ե․ ուսումնասիրում է «Աշխարևացոյց»-ը՝ բացահայտելով երկի ստեղծման ժամանակը, բնույթը՝ քարտեզ–ների ուղեցույց–տեքստ լինելը։ Ե–ի գոր–ծուն մասնակցությամբ են հրատարակ–վել «ՍՍՏՄ պատմության ուրվագծեր» (ռուս․), «ՍՍՏՄ պատմության ատլաս» (ռուս․), «ՍՍՏՄ պատմություն» (ռուս․, 12 հ․), «Տայ ժողովրդի պատմություն» (8 հ․) բազմահատորյակնևրը, բազմա–թիվ պարբերականներ ու ատլասներ։ Երկ․ Լիպարիտ զորավարը և նրա նախորդ–ները, «Ն․ Մառի անվ․ կաբինետի աշխատու–թյուններ Երևանի պետ․ համալսարանի», 1947, № 2։ Հայաստանը ըստ «Աշխարհա– ցոյց»-ի, Ե․, 1963։ Моисей Каланкатуйский о посольстве албанского князя Вараз-Трда–та․․․, ․«Записки ин-та Востоковедения АН СССР», 1939, т․ 7; Юрий Боголюбский по армянским и грузинским источникам, «Գիտ․ աշխտ․ ԵՊՀ», 1946, հ․ 23։ Основные черты общественного строя Армении в эллинисти–ческую эпоху, «Տեղեկագիր ՀՍՍՀ ԳԱ, հաս․ գիտ», 1948, N° 11; О рабстве и рабовладении в древней Армении, «Вестник древней исто–рии», 1950, N° 1; Опыт периодизации исто–рии Армении эпохи феодализма, «Вопросы истории», 1951, № 7; Развитие городов и го–родской жизни в древней Армении, «Вест–ник древней истории», 1953, № 3; Армения в III–IX вв․, в кн․։ Очерки истории СССР, М․, 1958; Албания в III–IX вв․ (նույն տե–ղում)։ Պ․ Մուրադյան
ԵՐԵՄՅԱՆ Վահան Ադամի (5․10․1895, Բաթում – 1937), կուսակցական, պետա–կան աշխատող, լրագրող։ ՍՄԿԿ ան–դամ 1917-ից։ Սովորել է Թիֆլիսի Ներ– սիսյան դպրոցում։ 1918-ին հեղափոխա–կան գործունեություն է ծավալել Աբխա– զիայում, ապա՝ Տյուսիսային Կովկա– սում, որպես երկրամասի ազգություն–ների, այնուհետն՝ ներքին գործերի ժող–կոմ։ Տեղափոխական աշխատանքի հա–մար Վրաստանի մենշնիկյան կառավա–րությունը Ե–ին ձերբակալևլ ն արտաքսել է Տայաստան։ Եղել է ՏԿ(բ)Կ Կևնա– կոմի օրգան «Կոմունիստ» (հետագայում՝ «Խորհրդային Տայաստան») թերթի խըմ– բագիր, 1925–28-ին՝ ՌՍՖՍՏ պետառի գլխավոր ներկայացուցիչ Կ․ Պոլսում, 1928-ին՝ «Խորհրդային Տայաստան» թեր–թի խմբագիր, 1930-ին՝ ՏՍՍՏ, 1931 – 1936-ին՝ ԱՍՖՍՏ ֆինանսների ժող–կոմ։ Հ․ Օհանյան
ԵՐԵՄՅԱՆ Վարշամ Մկրտչի (1897–1963), սովետական նկարիչ։ Ուզբեկական ԱՍՏ ժող․ նկարիչ (1945)։ 1927-ին ավարտել է ՎԽՈւՏԵՄԱՍ–ը։ Աշխատել է որպես գե–ղանկարիչ, գրաֆիկ, թատերակաև նկա–րիչ։ 1934-ից «Ուզբեկֆիլմ» կինոստու–դիայի նկարիչ (առաջին կինոնկարը՝ «Վտարանդին», 1934)։ Ե․ ուզբեկական կինոարվեստի ոսկե ֆոնդը կազմող «Նաս– րեդդինը Բուխարայում» (1943), «Թահիր և Զուհրա» (1945), «Ալիշեր Նավոի» (1948), «Ավիցեննա» (1957) կինոնկարնե–րի բեմադրող–նկարիչն Է։ Վարպետորեն պատկերել է միջինասիական ժողովուրդ– ների պատմությունը, կենցաղն ու մշա–կույթը։
ԵՐԵՊԱԳԱՆ, գյուղ Կիլիկիայի Ադանա վիլայեթում, Վահկա գյուղաքաղաքից մոտ 17 կմ հարավ–արնմուտք։ Շրջապատված էր այգիներով և անտառներով։ 1909-ին ուներ 150 տան հայ բնակիչ։ Զբաղվում էին երկրագործությամբ ն արհեստներով (դարբնություն, ոստայնագործություն, կտավագործություն ն հյուսնություն)։ Ուներ եկեղեցի ն երկսեռ նախակրթական վարժարան։ 1915-ին բնակիչները տեղա–հանվեցին Տալեպի կողմերը։ Տեսարան Երեպագանից
ԵՐԵՍԱՊԱՏՄԱՆ ԱՇԽԱՏԱՆՔՆԵՐ, տես Դրվագման (հարդարման) աշխատանքներ։
ԵՐԵՍԱՊԱՏՄԱՆ ՆՅՈՒԹԵՐ, շենքերի և կառույցևերի արտաքիև ու ներքին դրվագ–ման շինանյութեր։ Տես Դրվագման (հար–դարման) նյութեր շինարար ու– թ յ ա ն մեջ։
ԵՐԵՍՆԱՄՅԱ ՊԱՏԵՐԱԶՄ 1618–48, պա–տերազմ մի կողմից՝ գերմանական բողո–քական իշխանների, մյուս կողմից՝ կաթո– լիկ իշխանների ու գերմանական կայսեր միջն, որը դարձավ համաեվրոպական։ Առաջացավ 2 խմբավորում՝ ևաբսբուրգ– յան (իսպ․ և ավստր․ Տաբսբուրգները, գերմ․ կաթոլիկ իշխանները, որոնց պաշտ–պանում էին պապը ն Լեհաստաևը) և հակահաբսբուրգյաև (գերմ․ բողոքական իշխանները, Ֆրանսիան, Շվեդիան, Դա–նիան, որոնց աջակցում էին Տոլանդիան, Անգլիան և Ռուսասաաևը)։ Կայսրը ձըգ– ւոում էր ուժեղացնել «Տռոմեական սրբա–զան կայսրությունը», իսկ իշխանները, անկախ դավանանքից՝ բացարձակ ինք–նուրույնություն ստանալ մասնատված Գերմանիայում։ Ե․ պ․ բաժանվում է 4 շրջանի․ 1* Չեխական (1618–24)․ սկսվեց Չեխիայում Տաբսբուրգների իշ–խանության դեմ ապստամբությամբ (1620-ի նոյեմբ․ 8-ին չեխերը պարտվեցին, եր– կիրը վերածվեց ավստր․ պրովինցիայի՝ Բոհեմիա անունով), 2․ Դանիական (1625–29)․ կայսերական և կաթոլիկ իշ–խանների զորքերը դաևիական զորքերին դուրս մղեցին Գերմանիայից, 3․ Շ վ ե– դ ա կ ա ն (;1630-35)․ շվեդական բա–նակը Գուստավ II Ադոլֆի գլխավորու–թյամբ ներխուժեց Գերմանիա, հաղթա–նակներ տարավ Բրեյտենֆելդի (1631-ի սեպտ․ 17) և Լյուցենի մոտ (1632-ի նոյեմբ․ 16), բայց պարտվեց Նյորդլինգենի ճա–կատամարտում (1634-ի սեպտ․ 6), 4․ Ֆ ր ա ն ս–շ վ և դ ա կ ա ն (1635–48)․ որոշակի դարձավ ֆրանս–շվեդա–հոլան– դական խմբավորման ռազմ, առավելու–թյունը*․ Վեստֆալյան հաշտությամբ (տես Վեստֆայյան հաշտություն 1648) Շվե–դիան մի շարք հողեր ստացավ Գերմա– նիայում, Ֆրանսիան՝ Էլզասում, հաս–տատվեցին Ֆրանսիայի իրավունքները Մեցի, Տուլի ն Վերդենի վրա։ Տոլանդիան և Շվեյցարիան միջազգային ասպարե–զում ճանաչվեցին ինքնուրույն պետա> թյուններ։ Ե․ պ–ի հետնանքով խորացավ Գերմանիայի քաղ․ և տնտ․ անկումը քաղ* մասնատվածությունը, ճանաչվեց իշխան–ների անկախությունը։
ԵՐԵՍՎԱՐԻՉ, գյուղատնտեսական գոր– ծիք։ Կիրառվում է ցելերի, խոզանի երես–վարի, խամ ու խոպան հողերի մակերե–սային մշակման (հիմնական հերկից առաջ և հետո), ինչպես ևաև մարգագետինների թարմացման համար։ Լինում են սկավառա–կային և խոՓիկավոր։ Սկավառակային Ե․ ևողը մշակում է 5–8 սմ խորությամբ։ Աշխատանքային օրգանները 8–10 գըն– դաձև (սֆերիկ) սկավառակներ են, շար–քերով դասավորված քառակուսի առանցքի վրա, ընթացքի ուղղության նկատմամբ թեքված մինչև 35° անկյան տակ։ Կառուց–վածքային ընդգրկման լայնությունը մինչն 20 մ է, սկավառակները դասավորվում են 1,0–1,3 մ երկարության մարտկոցների ձևով։ Խոփիկավոր Ե․ օգտագործվում է ցելերի մակերեսային կրկնավարի համար։ Լինում է կցվող և կախովի։ Բազմակոր–պուս, 10–12 սմ խորությամբ աշխատող գութաններ են։
ԵՐԵՍՈՒՆՀԱԶԱՐԱԿԱՆՆԵՐ, ՍՄԿԿ Կենտ կոմի ն ՍՍՏՄ Մինիստրների սովետի 1955-ի մայիսյան կոչով գյուղական շըր– ջաններ կամավոր աշխատանքի մեկնած առաջավոր բանվորներ, գյուղատնտե–սական արտադրության կազմակերպիչ–ներ ու մասնագետներ։ Ե․ ընդօրինակեցին 1929-ի քսանհինգհազարականների փոր–ձը։ ՏՍՍՏ–ում 1955-ին գյուղ մեկնեց 500 մարդ, 134-ը՝ որպես երեսունհազարա–կան։ Աշխատանքները լավագույն ձևով կազմակերպելու շնորհիվ ետ մնացող տնտեսությունները սեղմ ժամկետում հա–սան առաջավորներին։ Կուսակցությունն ու կառավարությունը բարձր գնահատե– ցին Ե–ի աշխատանքը գյուղում։ Գրկ․ Գեղամյան Գ․, Հայաստանի կոլտնտեսային գյուղացիությունը սոցիալիզմի վերջնական հաղթանակի ժամանակաշրջա–նում (1946–1958 թթ․), Ե․, 1968։
ԵՐԵՎԱԿ, Մատուրն մոլորակի հայկական անվանումը։
ԵՐԵՎԱԿ», ուսումնական, բանասիրա–կան և կրոնական կիսամսյա, ապա՝ ութ–օրյա հանդես։ Լույս է տեսել 1857–62, 1864–66-ին, Կ․ Պոլսում։ Տնօրեն–խմբա– գիր՝ Տ․ Տերոյենց (Չամուռճյան)։ Ար–տահայտել է կղերա–ամիրայական վեր–նախավի հայացքները, հանդիսացել հա–
