մինչն Թումանյան, Բարեկամության և Սայաթ–Նովա ւիողոցևերը։ Եապաաերազմյաև տարիներին Ե–ում ստեղծված անսամբլներից թերես ամենա– նշանավորը Բարեկամության փողոցի մի–ջին հատվածում ձևավորված համալիրն է, որ կազմված է ՏԿԿ Կենտկոմի ու ՏՍՍՏ Գևրագույն սովետի (ճարտ․ Մ․ Գրիգորյան, 1952, 1954) և գիտու–թյունների ակադեմիայի Նախագահու–թյան (ճարտ․ Մ․ Սաֆարյան, 1954) ու ինստ–ների (ճարտ․ Ս․ Մաֆարյան, հե–ղինակակիցներ՝ Մ․ Մանվելյան, Ա․ Թար– խանյան, Ս․ Խաչիկյան, 1955–72) շենքե–րով և կանաչախիտ ընդարձակ տարածու–թյամբ։ 1950-ական թթ․ ամբողջացավ եր–կաթուղային կայարանամերձ հրապարա–կը՝ Սասունցի Դավթի արձանով (քան–դակագործ՝ Ե․ Քոչար, 1959)։ Տրապարա– կի մասշտաբին ներդաշնակ է կայարանի շենքը (ճարտ․ Է․ Տիգրանյան, 1955), նաև երկաթուղայինների ակումբը (ճարտ․ Ս․ Գուրզադյան, Մ․ Մանվելյան, 1960)։ Ձնավորվեց նաև Սպանդարյանի անվ․ հրապարակը հվ․ շրջանում (ճարտ․ Վ․ Բե– լուբեկյան)։ Ավարտվեց բարձրագույն ուսումնական հաստատությունների ան–սամբլը, որ կազմավորված է Ղ․ Ղուկաս– յանի անվ․ այգու շուրջը։ Նրա շենքերն են գյուղատնտ․ (ճարտ․ Ս․ Սաֆարյան, 1936–51) և պոլիտեխնիկական (ճարտ․ Ա․ Մամիջանյան, 1953–63) ինստ–ները, Ա․ Մյասնիկյանի անվ․ հանրապետական գրադարանը, բուժհիմնարկները, ինչպես նաև պուրակի կենտրոնում տեղադրված աստղադիտարանը (ճարտ․ Ա․ Թաման–յան, 1935–52)։ Տվ․ շրջանում, մի ընդարձակ տարա–ծության վրա 1958–62-ին ստեղծվեց ԺՏՆՑ–ի նոր համալիրը, որտեղ նշանա–վոր են արդյունաբերության տաղավարը (ճարտ․ Ջ․ Թորոսյան, Լ․ Գևորգյան, կոնս–տրուկտոր՝ Ռ․ Մանուկյան), գիտության ն կուլտուրայի տաղավարը (ճարտ․ Ֆ․ Դար– բինյան, Ռ․ Մելքումյան) և թևթև արդյու–նաբերության տաղավարը (ճարտ․Ֆ․ Դար– բինյան)։Գիտահետազոտակաև ինստ–ների ուշագրավ համալիր է ստեղծված Նոր Զեյ– թուն թաղամասում՝ կազմված ՏՍՍՏ ԳԱ բիոքիմիայի (ճարտ․ Ռ․Ալավերդյան,1962), նուրբ օրգ․ քիմիայի (ճարտ․ Է․ Տիգրան–յան, 1960–65), սրտաբանության (ճարտ․ Զ․ Թորոսյան, 1966–70) և շինարարու–թյան ու ճարտարապետության (ճարտ․ Մ․ Միքայելյան, 1957–67) ինստ–նևրից։ Ե–ի կենտրոնական անսամբլները, ըստ Ա․ Թամանյանի մտահղացման, շրջագըծ– ված են օղակաձե զբոսայգով, որն իր ավարտուն տեսքն է ստացել շնորհիվ այնպիսի կառուցումների, ինչպիսիք են պետական համալսարանի (ճարտ․ Է․ Տիգ–րանյան, 1960–65), Կոմիտասի անվ․ տան (ճարտ․ Մ․ Քյուրքչյան, 1977), Շախ–մատի կենտրոնական տան (ճարտ․ ժ․ Մեշ– չերյակովա, 1968), «Կռունկ» ռեստորանի (ճարտ․ Օ․ Շոկարե, 1968) շենքերը, Ա․ Իսահակյանի, Մ․ Նալբանդյանի, Ա․ Գրիբոյեդովի, Վարդան Մամիկոնյանի և մյուս ևուշարձաննևրը, բարեկարգման ու կանաչի համակարգը։ Ե–ի ճարտ․ նոր անսամբլների շարքում ուրույն տեղ ունեն խոշոր բնակելի զանգ– վածները՝ Տրազդանի աջ ափին՝ Աջափ–նյակը և Նորքի բլուրների վրա՝ Նորքը։ Առաջինը (ճարտ․ Մ․ Մազմանյան, Ց․ Չա– խալյան) կառուցապատվել է 1950-60- ական թթ․, հիմնականում միևնույն հար– կայնության տիպարային շենքերի կի– րառմամբ։ Նոր Նորքը (ճարտ․ Մ․ Մազ–մանյան, Ց․ Չախալյան և ուրիշներ) հա–տակագծված է տեղանքին ներդաշնակե–լու և տարածության ազատ կազմակերպ–ման միտումով, որին նպաստել է նան տարբեր չափեր, ուրվագիծ ու հարկայ– նություն ունեցող շենքերի կիրառումը։ Սպորտային կառուցվածքների նոր հա–մալիր է ստեղծվել «Տրազդան» կենտրո–նական մարզադաշտի շուրջը (ճարտ․ Կ․ Տակոբյան, Գ․ Մաշեղյան, կոնստ–րուկտոր՝ Է․ Թոսունյան, 1972)։ Տրազդա–նի ձորն այս հատվածում քաղաքաշինա–կան ևետաքրքիր ձևափոխումներով ամ– էիոփում է Երևանյան լճից մինչև Քանա– քեռգէս ձգվող հանգստի գոտու համա–լիրը։ Այս տարածությանը հարում է նաև Ծիծեռնակաբերդի զբոսայգին՝ Մեծ եղեռ–նի զոհերի հիշատակին կանգնեցված կո–թողով։ Անսամբլային կառուցապատման հետա– քըրքիր նմուշներ են փողոց–պողոտաները, այդ թվում Լենինի անվ․ պողոտան՝ հիմ–նականում պարագծային, բայց տեղ–տեղ բացվող կանաչախիտ տարածություննե–րով, հեռանկարային ուրավագծով (Տաղ– թանակի հուշարձանը, Տյուսիսային կաս–կադի առանցքը ևև), իևքնատիպ շենքերի ճարտարապետությամբ (օպերայի և բա– Կենտրոնական հանրախանութը (1936, ճարտ․ Ա․ Ահարոնյան, Գ․ Քոչար, Մ․ Մազմանյան, Տ․ Մարգարյան) լետի թատրոն, Մատենադարան, Ծածկած շուկա, բնակելի տներ ևն)․ Աբովյան փո–ղոցը՝ Աբովյանի անվ․ պուրակի անսամ– բըլներից (Երիտասարդության տուն, Աբովյանի հուշարձան, Նորքի սարալան–ջեր) ուսանողական թաղամասը և օղա–կաձև զբոսայգին հատող ընդարձակ տա–րածությամբ, բարեկարգմամբ և ճարտ․ Փոքր ձևեյւով աչքի ընկնող միջին հատվա–ծով (ճարտ․ Ֆ․ Դարբինյան, Է․ Սաֆար–յան, Ֆ․ Տակոբյան, 1960)։ Այս փողոցի մի հանգույցն է «Մոսկվա» կինոթատրոնի հրապարակը (ճարտ․ Տ․ Երկանյան, Գ, Քո–չար, 1937), «Երևան» հյուրանոցի (ճարտ․ Ն․ Բունիաթյան, 1938) և Ռուսական դրա–մատիկական թատրոնի շենքերով (ճարտ․ Կ․ Տալաբյան, Գ․ Քոչար, Ս․ Քյուրք– չյան, 1934–69)․ Կոմիտաս փողոցը՝ իր հետաքրքիր ուրվագծով, տիպարային շեն–քերով կազմակերպված կառուցապատման ֆոնի վրա բարձրացող բազմահարկ վար–չական ու ևասարակական շենքերով․ Սա– յաթ–Նովայի փողոցը՝ կառուցապատման երկայնական գրավիչ ուրվագծով, կանաչ զանգվածներով ու ճարտ․ տեսակետից այնպիսի արժեքավոր շենքերով, ինչպի–սիք են «Անի» հյուրանոցը (ճարտ․ Ֆ․ Դար–բինյան, Է․ Սաֆարյան, Ֆ․ Տակոբյան, 1972), նկարիչների բնակելի տունը (ճարտ․ Զ․ Բախշինյան, 1954), Տայհիդրոէներգո– շինի բնակելի տունը տիկնիկային թատ–րոնի համալիրով (ճարտ․ Մ․ Տայրա– պեայան, Ֆ․ Զարդարյան)․ Ազատության պողոտան՝ տեղանքի ու հեռանկարի տպա–վորիչ ընդգրկումով, ուրվագծի անկրկնե–լի ինքնատիպությամբ՝ Մովետական Տա–յաստանի 50-ամյակին նվիրված հուշար–ձանով (ճարտ․ Ջ․ Թորոսյան, Ս․ Գուր– զադյան, 1970)․ Տալաբյան փողոցը՝ կա–ռուցապատման օրինաչափությամբ ու Տրազդանի ձորի ակտիվ ներգործու–թյամբ։ Պողոտաների ու Փողոցների այս շար–քում իր ուրույն տեղը կունենա կառու–ցապատվող Գլխավոր պողոտան (ճարտ․ Ա․ Զարյան)։ Ընդարձակ այս տարածու–թյունը՝ պարտերային ճարտ․ ձևերի իր նոր մեկնաբանությամբ, իր ուրույն աշ–խարհով գալիս է լրացնելու Ե–ի կենտրո–նական անսամբլների միասնությունը։ Արդ․ ճարտ․ խոշոր համալիրներից քա– ղաքի կառուցապատման համակարգում մեծ նշանակություն ունեն ՏայԷլեկտրա– գործարանի, ալյումինի, սինթետիկ կաու–չուկի, Տայ էլեկտրալույս միավորման, ԵրԱԶ գործարանները, Երևանի սառ–նարանի և բազմաթիվ այլ շենքեր։ Ե․ զարգանում է հիմնականում հվ–արմ․, հս․ և հս–արլ․ ուղղություններով՝ աստի–ճանաբար ընդգրկելով Շահումյանի, Դա– վիթաշենի, Ավանի, Նորքի շրջանները։ Տարածքի առանձնահատկություններից մեկը նրա յուրակերպ լանդշաֆտն Է, որն ունի զառիվեր կտրտված մակերևույթ՝ հատակագծային շրջանների բարձրության ցուցանիշների միջին տատանումով 400 և ավելի i£։ Նախատեսվում է տարածքի հետագա կանաչապատում և ջրային մա–կերեսների ավելացում։ Ըստ կանաչա–պատման հեռանկարային հատակագծի (ևեղինակներ՝ Ա․ Գրիգորյան, Ս․ Նազար–յան, Ս․ Աղաբաբյան, Բ․ Տարությունյան)
