բըխային ու նստվածքային, մասամբ՝ հիմքային և գերհիմքային ինտրուզիվ ապարներից (հզորությունը՝ 0,3–1,3 կմ), վերին հորիզոնը՝ թույլ ցեմենտացված, փխրուն նստվածքներից (միջին հզորու–թյունը՝ 0,2–0,5 կւէ)։ Մայր ցամաքներին հատուկ «գրանիտային» հորիզոնը օվկիա–նոսային մարզերում բացակայում է։ Եթև երկրակեղնի նյութը համաչափ կերպով բաշխվեր Ե–ի ողջ մակերևույթի վրա, ապա ևրա միջին հաստությունը կկազմեր 15 կմ, իսկ միջին խտությանը՝ 2,76 ւռ/մ3։ Ե–ի կենտրոնական ոլորտը մոտ 3490 կմ շառավղով կազմում է միջուկը, որը բա–ժանվում է ներքին պինդ ենթամիջուկի (G ոլորտի՝ մոտ 1290 կմ շառավղով) ն արտաքին հեղուկ միջուկի (E թաղանթ)։ Դրանց սահմանում առանձնացվում է մոտ 300 կմ հզորությամբ անցման շերտը (F թաղանթ)։ Կեղեի և միջուկի միջն գտնվում է պատյանը (մանթիան), որը վերնից սահմանազատվում է Մոխորովիչի– չի մակերևույթով, իսկ հիմքից (մոտ 2865– 2890 կմ խորությաև վրա)՝ Վիխերտի մա–կերևույթով։ Պատյաևը ստորաբաժան–վում է В, C, D թաղանթների և Գոլիցինի մակերնույթով (մոտ 900կմ խորության վրա) բաժանվում երկու մասի՝ վերին՝ В ն С թաղանթներ՝ և ստորին՝ D թաղանթ։ Սեյսմիկ ալիքների տարածման արագու–թյունը մակևրնույթից դեպի կենտրոն ենթարկվում է մի շարք շեշտակի արտա–հայտված փոփոխությունների, երկայնակի ալիքների տարածման արագությունն աճում է նստվածքային ծածկոցի և գրա– նիտա–գնեյսային հորիզոնի միջն 3– 4 կմ/վրկ–5–6,5 կմ/վրկ, գրանիտա–գնեյ– սային և գրանուլիտ–բազիտային հորի–զոնների միջն (Կոնրադի մակերնույթի մոտ)՝ 5,5–6,5 կմ/վրկ, կևղնի և թաղանթի սահմանում (Մոխորովիչիչի մակերևույթի մոտ)՝ 6,7–7,9 կմ/վրկ։ Թաղանթի հիմ–քում այն հասնում է 13,64 կմ/վրկ ն թռիչ– քաձն նվազում մինչև 8,1 կմ/վրկ միջու–կի արտաքին շերտի մեջ, որից հետո աս–տիճանաբար աճում ն թռիչքով հասնում է 11,2 կմ/վրկ ներքին ենթամիջուկի սահ–մանում և ապա դառնում 11,31 կմ/վրկ Ե–ի կենտրոնում, ըստ որում արտաքին միջուկով լայնակի ալիքները չեն անց–նում։ Պատյանի մեջ 80±10 */ւ/-ից մինչև 250+50 կմ խորություևևերի սահմաննե–րում սեյսմիկ ալիքների արագությունը դեպի ներքև զգալիորեն նվազում է, Պուա– սոնի գործակցի արժեքը աճում է 0,24– 0,27, և նյութը անցնում է աիևդ վիճակից կիսահեղուկ վիճակի։ Պատյանի այդ ևո– րիզոնը կոչվում է Գուաենբերգի շերտ կամ ասթենոսֆերա․ նրանից վեր գտնվող պինդ շերտը (В թաղանթի վերին մասը) և երկրակևղեը (А թաղանթը) միա–սին կազմում են լիթոսֆերան, իսկ ասթենոսֆերայի տակ գտնվող վերին պատյանի մնացած մասը՝ մ և զ ո ս ֆ ե– ր ա և (С թաղաևթը)։ Կաև Ե–ի մի շարք սեյսմոլոգիական մոդելներ, որոնք բա–ժանվում են երկու հիմնական խմբի, առաջին խմբի մոդելների կենտրոնական խտությունը ընդունվում է սովորաբար 12–14 in/մ3, իսկ երկրորդ խմբինը՝ 18– 20 ա/մ3։ Կենտրոնական խտությունների այդ արժեքներին համապատասխան նըշ– ված մոդելներում Փովւոխվում են նաև խտությունների, ճնշման և առաձգական հաստաաունների արժեքները Ե–ի կաըր– վածքի մնացած հորիզոններում։ Ե–ի սե– Փական տատանումներից ստացված ին–ֆորմացիայով նախապատվությունը տըր– վում է երկրորդ խմբի մոդելներին, իսկ ծավալային ալիքներից ստացված ին–ֆորմացիայով՝ առաջին խմբի մոդելնե–րին։ «Կարծր» երկրի ֆիզիկական հատկու–թյունները U քիմիական կազմությունը։ «Կարծր» Ե–ի զանգվածը կազմում է М=5,98*1021 տ, միջին շառավիղը՝ R=
6371 կմ, միջին խտությունը՝ p
= 5,52 m/մ3, երկայնակի ալիքների տա–րածման տնողությունը բնեռից բնևռ՝ մոտ 21 ր, միջին արագությունը՝ VP= = 10,36 կմ/վրկ, լայնակի ալիքների տա–րածման միջին արագությունը՝ Vs=6 կմ/վրկ, կարծրության մոդուլը՝ ц= = 2-1011 Ա/մ2, Պուասոնի գործակիցը՝ >=մոտ 0,25, դիսիպատիվ ֆունկցիայի միջին արժեքը՝ Q = 13, իներցիայի մո–մենտը՝ I=kMR2=8,l • 1034 m/մ2, բնե– ռային կծկումը՝ a= 1/298,25, ծանրության ուժի արագացումը (g) հասարակածի վրա՝ 9,78 մ/վրկ2, միջուկի և պատյաևի սահմանում՝ 10,7 մ/վրկ2, մագնիսական դիպոլային մոմենտը՝ ա=8,09» 1025, ջեր–մային կորուստների տարեկան արժեքը՝ զ = 16» 1020 կաւ (ըստ 3․ Իրիյամայի, 1975)։ Լիթոսֆերայի հզորությունը 75 կմ է, նրա ամրության սահմանը՝ ԾՏ= = 2,70108 ն/մ2, առաձգականության մո–դուլը՝ E=9-1010 ն/մ2, Պուասոնի գործա–կիցը՝ v=0,25։ Սեյսմոլոգիական տվյալների համա–ձայն ժամանակակից գործող հրաբուխնե–րը սնվում են այն առաջնային մագմատիկ ավազաններից, որոնք գտնվում են 110– 150 կմ խորության վրա և արտաբերում առնվազն 1700– 1800°K սկզբնական ջեր–մաստիճան ունեցող բազալտային ն ան– դեզիտային լավաներ։ Մագնիսա–թելոլ– րային զոնդաժի տվյալների համաձայն ծւսլքավոր լեռնաշղթաների և ակտիվ քվազիպլատֆորմների տակ 50 կմ խո–րության վրա ջերմաստիճանը հասնում է 1400–1500°К, իսկ հնագույն պլատֆորմ–ների տակ նույն իզոթերմն անցնում է 80–100 կմ խորությունով։ Ե–ի ներքին կառուցվածքի սեյսմոլո–գիական մոդելը ներդաշնակում է նախա– երկրի նյութա–մինևրալոգիական կազմի մետեորիտային մոդելի ևետ, մասնավո–րապես ենթամիջուկի (կորիզի) նյութը համապատասխանում է ևրկաթ–նիկելային մետեորիտներին, արտաքին միջուկը՝ բարձր ճնշմաև ու ջերմության պայման–ներում ֆայալիտով (Fe2Si04) հարուստ խոնդրիտներից առաջացած միացություն–ներին, պատյանն ամբողջությամբ վերց–րած՝ ֆորստերիտով (Mg2Si04) հարուստ ածխախոնդրիտներին, իսկ կեղևն ու աս– թենոսֆերայից բարձրացող լավաները՝ բազալտոիդային ախոնդրիտների ածանց–յալներին։ Լայնորեն տարածված է այն կարծիքը, որ նախաերկրի միջին ելանյութն ամբող–ջությամբ ևամապատասխանում է խոնդ– րիաային մետեորիտների նյութին։ Я․ Մեյ–սոնի ևաշվարկների համաձայն, երկաթ– նիկելային միջուկի առկայության դեպ–քում Ե–ի խոնդրիտային մոդելը պետք է պարունակի՝ Fe–34,63% , 0–29,53% , Si–15,20% , Mg–12,70% , Ni-2,39% , S–1,93%, Ca–1,13%, Al–1,09%, Na–0,57% , Cr–0,26% , Mn–0,22% , Co–0,13%, P–0,10%, K– 0,07%, Ti– –0,05%։ Երկրակեղնի զանգվածը կազ–մում է Ե–ի զանգվածի 1/300 մասը։ Ցամա–քազանգվածների միջուկներում մերկա–ցող գրանիտա–գնեյսային ապարների միջին քիմ․ կազմը համապատասխանում է ալկալիներով հարուստ դացիտների կամ գրանիտոիդների կազմին (Si02–66,7% , А12Оз–15,2% , Fe203–1,5% , FeO-3,1% , MgO–2,0%, CaO-3,7%, Na20–3,6%, K20–3,0%), իսկ գրանուլիտ–բազիտային հորիզոնի ելքերում հանդիպող մետամոր– ֆային ապարների երկու գլխավոր տի–պերի կազմը՝ առավելապես անդեգիտա– դացիտային և գաբրո–բազալտային ui- պարների կազմին։ Ե–ի պատյանի զանգվածը հավասար է Ե–ի զանգվածի մոտ 2/3-ին։ Այն կազմված է հիմնականում օլիվին–պիրոքսեևային նյութից և վերջինիս ֆազային փոփոխու–թյունների ենթարկված ու քայքայված ար–գասիքներից, ըստ որում՝ վերին պատյա–նում տարածված են նռնաքարով և շպի– նելով հարուստ պերիդոտիտներ*, որոնց տարբերակները ցամաքազանգվածների տակ պարունակում են՝ Si02–44,1%, А12Оз– 3,2%, Fe203–2,9%, FeO-5,2% , MgO–39,0% , CaO–2,5% , Na20– -0,47%, K20–0,08%։ Մտորին պատյանում, հավանաբար, տիրապետում են օլիվինային նյութի խիտ տարբերակները և ևրա տրոհման հետևան–քով առաջացած ու շպինելային կառուց–վածքով օժտված մետաղական օքսիդները։ Ե–ի միջուկի քիմ․ կազմի մասին եղած երկու հիմնական հիպոթեզևերից մեկի համաձայև միջուկում տիրապետում եև մետաղակաև ֆազայում գտնվող պերի– դոտիտային խմբի գերխիտ միներալները, իսկ մյուսի համաձայն՝ երկաթը, նիկելը, սիլիցիումը, ծծումբը, մասամբ՝ ջրածինը նն։ Քվանտային–վիճակագրական հաշ–վարկներով ողջ միջուկի համար հավանա–կան է համարվում Fe3NiSi կազմի խառ–նուրդը, իսկ արտաքին միջուկի ևամար՝ ֆերոսիլիցիտների տիպի միացություն–ները։ Միջուկի զանգվածը կազմում է Ե–ի զանգվածի մոտ 1/3-ը, իսկ ներքին միջուկի զանգվածը՝ 1/40–1/60 մասը, ըստ որում՝ ողջ միջուկի նյութի միջին կշռային կարգաթիվը կազմում է Z=24, իսկ միջուկի կենտրոնում առկա նյութի կարգաթիվը տատանվում է Z=26 (եր–կաթ) – 23 (նիկել) սահմաններում։ Տարբեր եղանակներով կատարված մո–տավոր հաշվարկների համաձայն ջերմաս–տիճանը պատյանի և միջուկի կոնտակտում կարող է հասնել 3900–4400°K, իսկ Ե–ի կենտրոնում՝ 5000–10000°К։ Տիդրոստա– տիկ ճնշումը կազմում Է․ ցամաքատիպ կեղեի հիմքում՝ մոտ 10 կիչոբւսր, լիթո–սֆերայի հիմքում՝ 25 կիչոբար, պատ–յանի և միջուկի սահմանում՝ 1370 կիչոբւսր, Ե–ի կենտրոնում (նրա տարբեր մոդելնե–
