Աղյուսակ 1․ Երկրաշարժերի ուժգնության գնահատման պար–զեցրած միջազգային սանդղակ MSK-64 աերում։ 1859-ի երկրաշարժից կործանվել է 3000 և վնասվել 1200 տուն, իսկ 1924–ին ավերվել 60 գյուղ։ Ե․ բազմաթիվ անգամ ավերել են Անին (հատկապես 1045-ի, 1132-ի և 1319-ի)։ 893-ի երկրաշարժից կոր–ծանվել է Դվինը, զոհվել են հազարավոր մարդիկ։ 1679-ի երկրաշարժից ավերվել է Գառնիի ևեթանոստկան տաճարը։ 1840-ի ծրկրաշարժի Ժամանակ Արարատ լեռից պոկվել է հսկայական լևռնազանգ– ված և փլուզվել Ակոռի գյուղի վրա, իսկ ցնցումներն զգացվևլ են ողջ Փոքր Կով– կասում։ 735-ին Վայոց ձորում տեղի ունե–ցած Ե․ ուղեկցվել են մեծ ավերածություն–ներով և ռելիեֆի փոփոխություններով, կործանվել է Մոզ քաղաքը, զոհվել4 10 հզ․ մարդ։ Մեծ վնասներ են պատճառել Զան– գեզուրում 1308-ին, 1931-ին (քանդվել է Տաթևի վանքը) և 1968-ին (Զանգեզուրի լեռնաշղթայի կենտրոնական մասում առա–ջացել են Փլուզումներ և մեծ ճեղքեր, քանդվել և վնասվել են շենքեր) տեղի ունեցած Ե․։ VII–XVIII դդ․ կործանիչ Ե․ Աղյուսակ 2 ՝а Մագնիտուդա (М) Л 5 6 7 8 10 7 8-9 10 11-12 ) 20 6 7–6 9 10-11 > Jo, բալեր 40 5 6-7 8 9-10 J են տեղի ունեցել Մշո դաշտում և Վանա լճի շրջակայքում, որտեղ 1441–-42-ին Նեմրութ լեռան վրա դիտվել են հրաբխա–յին ժայթքումներ։ Ե–ի ուժգնությունը գնահատվում է բա–լերով։ Ե–ի առաջացման տեղը Երկրի ընդեր–քում կոչվում է օջախ։ Այն ունի որո–շակի ծավալ, որտեղ ակնթարթորևն ան–ջատվում է տեկտոնական լարումների կուտակված էներգիան։ Երկրաբանական իմաստով Ե–ի օջախը խզում է կամ խզում–ների խումբ, որով կատարվում է զանգ–վածների արագ տեղաշարժ։ Օջախի երկ–րաչափական կենտրոնը անվանվում է հիպոկենտրոն, իսկ դրա ուղղա–հայաց պրոյեկցիան Երկրի մակերևույթի վրա՝ էպիկենտրոն։ Առավել ինտենսիվ ցնցումների ենթարկված տա–րածքը, որտեղ և գտնվում է Էպիկենտրո–նը, կոչվում է պլեյստոսեյսմիկ կամ Էպիկենտրոնային մարզ, միևնույն ուժգնության ցնցումների են–թարկված կետերը միացնող կորագիծը՝ իզոսեյստ։ Երկրագնդի որոշ տեղամասերում Ե․ հաճախակի ևն և ուժգին, իսկ մյուսներում՝ հազվադեպ և թույլ։ Դա պայմանավոր–ված է երկրակեղևի երկրաբանական կա–ռուցվածքի ու զարգացման առանձնա–հատկություններով։ Երկրի վրա կա երկու գլխավոր սեյսմիկ գոտի՝ խաղաղօվկիա–նոսյան (Խաղաղ օվկիանոսը օղակող տա– րածքը․ տեղի է ունենում Ե–ի մոտ 60% –ը) և միջերկրածովյան (Եվրոպայի հարավը, Անատոլիան, Կովկասը, Իրանական բարձ–րավանդակը, Տիմալայնևրը, տնդկաչինը, Մալայան արշիպելագը, տեղի է ունե–նում Ե–ի մոտ 20%–ը)։ Այդ գոտիները ընդգրկում են երիտասարդ ծալքավոր լեռնային կառույցնևրը և մայր ցամաքնե–րի ստորջրյա եզրերը, որտեղ դիտվում է երկրակևղևի հորիզոնական ինտևնսիվ սեղմում։ Ե–ի մնացած մասը տեղի է ունե–նում ռիֆտային զոնաների տարածքնե–րում (Արևելյան Աֆրիկա, Կարմիր ծով, Կալիֆոռնիա, Բայկալ, Միջինօվկիանոս– յան լեռնաշղթաներ), որտևղ երկրակեղևը տարաբաժանվում է և գործում են պոկման տեկտոնական լարումներ։ Մեյսմաակտիվ են նաև տեկտոնական ակտիվացման մարզերը (Տյան–Շան, Արևելյան Անդր– բայկալ)։ Ցամաքատիպ և օվկիանոսյան պլատֆորմների սահմաններում (Երկրի մակերեսի մոտ 66%-ը) Ե․ ևազվադեպ և շատ թույլ են։ 6–9 բալանոց սեյսմիկ շրջանները կազ–մում են ՄՍՏՄ տարածքի 1/5 մասը, որտեղ բնակվում են ավելի քան 50 մլն մարդ և գտնվում միութևնական 9 հան–րապետությունների մայրաքաղաքներ։ ՍՄՏՄ–ում, ԱՄՆ –ում և ճապոնիայում հե–տազոտություններ են տարվում Ե–ի ի հայտ գալու ակնթարթը կանխորոշելու համար։ Ե–ի հասցրած վնասները նվազեց–նելու նպատակով կատարվում է սեյսմիկ շրջանացում և հակասեյսմիկ շինարարու–թյուն։ Ե․ դարձել ևն գիտության հատուկ ճյուղի՝ սեյսմոԼոգիայի ուսումնասիրու–թյան օբյեկտ։ Ե․ և դրանց հետ առնչվող պրոբլեմները ՏՍՍՏ–ում ուսումնասիր–վում են ՏՍՍՏ ԳԱ երկրաֆիգիկայի և ինժեներային սեյսմոլոգիայի ինսա–ում։ Գրկ–․ Ստեւիանյան Վ․ Ա․, Երկրա– շարժևրը ՝Հայկական լեռնաշխարհում և նրա մերձակայքում, Ե․, 1Э64։ Гутенберг Б․, Рихтер К», Сейсмичность Земли, пер* с англ*, М․, 1948; Б юс Е․ И», Сейсми–ческие условия Закавказья, ч» 1–3, Тб․, 1948–55;* Саварееский Е* К и- р и о с Д * П․, Элементы сейсмологии и сейсмометрии, 2 изд․, перераб», М․, 1955; Атлас землетрясений в СССР, М , 1962; Сейсмическое районирование СССР, М․ 1968» Գ․ Սիմոն յաէւ
ԵՐԿՐԱՉԱՓԱԿԱՆ ԻՏ1ՈՄԵՐԻԱ, տես Տա–րածական իզոմերիա։
ԵՐԿՐԱՉԱՓԱԿԱՆ ԱԻՋԻՆ, տես Միջին–ներ։
ԵՐԿՐԱՉԱՓԱԿԱՆ Ոճ արվեսաում, հին հունական արվեստի զարգացման վաղ Դիպի լոն յան սա–փոր (մ, թ․ ա․ VJIJ դ․, Մետրո–պոլիտեն թանգա–րան, Նյու Չորք) Ուժգնությու– Ե–ի անվանումը Տամառոտ բնութագիրը նը, բալը 1․ Աննշմարելի Ընկալվում են միայն սեյսմաչափ ական գոր– ծիքներով։ 2․ Խիստ թույլ Զգում են բացարձակ հանգիստ վիճակում գտնվող մարդիկ։ 3․ Թայլ Զգում է միայն բնակչության Փոքրամասնու–թյունը։ 4․ ՉաՓավոր Տնային իրերը, ամանեղենը և պատուհան–ների ապակիները թույլ ցնցվում են ու զնգզնգում, դռներն ու պատերը՝ ճոճվում։․ 5․ Բավական ուժեղ Շենքի ընդհանուր ցնցում, կահույքի ճոճում։ ճեղքեր պատերի և առաստաղի ծեփածած– կում, պատուհանների ապակիների վրա։ Քնած մարդիկ արթնանում են։ 6․ Ուժեղ Զգում են բոլորը։ Պատերից ընկնում են կախված նկարները։ Թավւվում են ծեւիի կտոր–ներ և թեթև վնասվում շենքերը։ 7․ Խիստ ուժեղ Քարե շենքերի պատերին առաջանում են ճաքեր։ Չեն վնասվում հակասեյսմիկ և փայ–տաշեն տները։ 8․ Քայքայիչ ԶառիթաՓ լանջերին և գետնի վրա առաջանում են ճաքեր։ Տուշարձանները տեղաշարժվում կամ տապալվում են։ Խիստ վնասվում են տները։ 9․ Ավհրիչ Փլվում կամ ուժեղ վնասվում են քարե տները։ 10․ Կործանարար Գետնի վրա առաջանում են ճեղքեր, թեք լան–ջերին՝ սողանքներ և Փլուզումներ։ Փլվում են 11․ Աղետալի բոլոր քարե տները։ Երկաթգծերը ծռվում են։ Գետնի վրա առաջանում են լայն ճեղքեր, թեք լանջերին՝ բազմաթիվ սողանքներ և Խիստ աղետալի Փլուզումներ։ 12․ Գետնի վրա առաջանում են մեծ չաւիերի ճեղ–քեր, թեք լանջերին՝ սողանքներ և Փլուզում–ներ։ Գետերը փոխում են հոսանքի ուղղու–թյունը, առաջանում են ջրվեժներ և արգելակա– փակման լճեր։ Ոչ մի կառույց չի պահպանվում։
