միայն սահուն կարգավորել պատման հաճախականությունը, այլև ցանց վերա– դարձնել չօգտագործված էներգիան: Ար– տադրական պրոցեսների ավտոմատաց– ման զարգացմանը զուգընթաց լայն տա– րածում են ստացել հեռակառավարումով, ծրագրային կամ հաշվողական տեխնի– կայի միջոցների օգնությամբ կառավար– վող է–ները:
ԷԼԵԿՏՐԱՀԱՂՈՐԴԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ, նյու– թի ֆիզիկական հատկություն, որով պայ– մանավորված է էլեկտրական լիցքերի տեղափոխումը արտաքին էլեկտրական դաշտի ազդեցությամբ: Բնութագրվում է օ տեսակարար հաղորդականությամբ, որը կապ է հաստատում արտաքին դաշտի E լարվածության և այդ դաշտի ազդեցու– թյամբ առաջացած հոսանքի j խտության միջն: Իզոտրոպ մարմինների դեպքում j =crE: Տեսակարար հաղորդականու– թյան հակադարձ մեծությունը կոչվում է տեսակարար դիմադրություն՝ բ= –: Միավորների միջազգային համակարգում տեսակարար հաղորդականության միա– վորը (օհմ մ)՜՝–Կ է, իսկ տեսակարար դիմադրությանը՝ օհմ մ–ը: էլեկտրատեխ– նիկայում համապատասխանաբար ըն– դունված են (օհմ սմ)՜1 և օհմ սմ կամ 11/օհմմմ2 և օհմ–մմ2/մ միավորները: Պղնձի տեսակարար դիմադրության կախումը ջերմաստիճանից: Թռիչքը համապատասխա– նում է պղնձի հալման ջերմաստիճանին (1083°C) Տեսակարար հաղորդականության մե– ծությունից կախված՝ նյութերը պայմա– նականորեն բաժանվում են երեք խմբի. հաղորդիչներ, որոնց Ծ>106(օծւ/ է/)՜1, կիսահաղորդիչներ՝ 10~8(օԽ/ մ)~1< օ< <106(օհմ է/)"՜1 ն դիէչեկտրիկներ՝ a< < 10~8(ofo/ ւ/)՜1: Էլեկտրական հոսանքը Էլեկտրական լիցքերի ուղղորդված շարժում Է, ուստի ցանկացած նյութի համար Է–յան առկա– յության անհրաժեշտ պայմանը լիցքա– վորված ազատ մասնիկների գոյությունն է: Ըստ լիցքավորված մասնիկների բնույ– թի՝ է. լինում է էլեկտրոնային, իոնային և խառը: էլեկտրոնային է–յան դեպքում հոսանքակիրները էլեկտրոններն են: Այս տիպի է. ունեն մետաղները և էլեկտրոնային կիսահաղորդիչները, դրանցում էլեկտրական հոսանքը չի ուղեկցվում նյութի տեղաՓոխությամբ: Էլեկտրոնային է–յան բավարար, բայց ոչ անհրաժեշտ չաֆանիշը Հոփ էֆեկտի առ– կայությունն է: Իոնային է–յամբ օժտված են էլեկտրոլիտները և դիէլեկ– արիկների մեծ մասը: էլեկտրոլիտիկ դի– սոցման շնորհիվ լուծույթում առաջանում են դրական (կատիոն) և բացասական (անիոն) իոններ, որոնք արտաքին էլեկ– տրական դաշտում շարժվում են դեպի էլեկտրոդները և տեղաւիոխում նյութի որոշակի քանակությղւն, որն ըստ Ֆարա– դեյի օրենքների, ուղիղ համեմատական է լուծույթով անցած էլեկտրականության քանակին: Լուծույթների է. կախված է դրանց կոնցենտրացիայից: Նոսր լու– ծույթների դեպքում տեսակարար հաղոր– դականությունը աճում է կոնցենտրացիա– յի աճին զուգընթաց, որոշակի կոնցեն– տրացիայի դեպքում հասնում առավելա– գույն արժեքի, որից հետո սկսում է նվա– զել: Խառը է–յան (դիտվում է գազե– րում և պլազմայում) դեպքում հոսանքի առաջացմանը մասնակցում են թե՝ էլեկ– տրոնները, թե՝ իոնները: Երբեմն առանձ– նացնում են նաև մոլիոնային է., որը հատուկ է կոլոիդներին: Բոլոր մարմինների է. (կամ դիմադրու– թյունը) կախված է ջերմաստիճանից (նկ.): Կիսահաղորդիչներում և դիէլեկտրիկ– ներում a(t) կախումը բացատրվում է հիմ– նականում կոնցենտրացիայի և մասամբ հոսանքակիրների շարժունակության փո– փոխությամբ, իսկ մետաղներում՝ էլեկ– տրոնների ցրումով: Արտաքին էլեկտրա– կան դաշտի բացակայության դեպքում մետաղի ազատ էլեկտրոնները ջերմային քաոսային շարժում են կատարում: Լարում կիրառելիս շարժումն ուղղորդվում է: Եթե արտաքին դաշտը հաստատուն է, ապա էլեկտրոնը շարժվում է հաստատուն արա– գացմամբ մինչև ցանցի որևէ ատոմին բախվելը: էլեկտրոնի միջին արագությու– նը դաշտի ուղղությամբ այնքան ավելի մեծ է, որքան մեծ է նրա ազատ վազքի միջին երկարությունը: Ջերմաստիճանը բարձրացնելիս այդ մեծությունը Փոքրա– նում է, ուստի փոքրանում է նաև է.: Շատ ցածր ջերմաստիճաններում որոշ նյութեր անցնում են գերհաղորդականության վի– ճակի: էլեկտրոնային կիսահաղորդիչնե– րում ջերմաստիճանի մեծացմանը զուգըն– թաց ազատ էլեկտրոնների քանակը միա– վոր ծավալում աճում է, որը հանգեցնում է a-ի աճմանը: Վերը ասվածը վերաբերում է նյութերի է–յանը՝ հաստատուն էլեկտրական դաշտի դեպքում: ՓոՓոխական դաշտում մետաղ– ների տեսակարար հաղորդականությունը Փաստորեն նույն արժեքն ունի, ինչ հաս– տատուն դաշտում: Կիսահաղորդիչներում է. կախված է կիրառված լարման նշա– նից. այդ երևույթն օգտագործվում է փո– փոխական հոսանքի ուղղման համար: Դիէլեկտրիկներում տեսակարար հաղոր– դականությունը փոփոխական հոսանքի ազդեցությամբ անհամեմատ ավելի մեծ է, քան համապատասխան մեծության հաս– տատուն հոսանքի դեպքում: Գրկ. JI h Փ ա h ա H. M., A յ 6 e ji b M. H., K a r a h o b M. H..-, SjieKTpoHHan TeopnH MeTajuiOB, M,, 1971; 3 a h m a h JXtk., IlpHHUiHiibi TeopHH TBejjfloro Tejia, nep. c aHrji 4, M., 1974. * է. Չուրարյահ
ԷԼԵԿՏՐԱՀԱՂՈՐԴԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ (կեն– սական համակարգերում), էլեկտրական հոսանք անցկացնելու հյուսվածքի հատ– կություն: Չափվում է էլեկտրականության տեսակարար հաղորդականության մեծու– թյամբ (a): "Հակադարձ մեծությունը տե– սակարար դիմադրությունն է (p), որը չափվում է օհմերով: Անկենդան մարմին– ները բաժանվում են հաղորդիչների և մեկուսիչների, իսկ կենսական համա– կարգերը միջին տեղում են, նրանց դիմա– դրությունը չափվում է կիլոօհմերով: էչեկարական հոսանքը կենսական հա– մակարգերում անցնում է իոնների միջո– ցով: հաստատուն հոսանքի դեպքում տե– ղի է ունենում էչեկարոչիզ և բևեռացում, որի հետևանքով դիմադրությունը մեծա– նում է: Դրանից խուսափելու համար օգ– տագործում են փոփոխական հոսանք: Տարբեր հյուսվածքներ ու օրգաններ ունեն տարբեր դիմադրություն: Միևնույն հյուս– վածքի դիմադրությունը փոխվում է կախ– ված ֆիզիոլոգիական վիճակից, միջա– վայրի պայմաններից: Որքան բարձր է կենսունակությունը, այնքան մեծ է հյուււ– վածքի կամ օրգանի դիմադրությունը, որը խիստ ընկնում է հյուսվածքի մեռուկաց– ման հետևանքով: Կենդանի հյուսվածքի դիմադրության և մեռուկացումից հետո մնացած դիմադրության հարաբերությու– նը կոչվում է ինդեքս: Տես նաև էչեկարահաղորդականություն, Իոնացում:
ԷԼԵԿՏՐԱՀԱՂՈՐԴՄԱՆ ԳԾԵՐ, մեծ հզո– րությունների և բարձր լարման էլեկտրա– կան էներգիան նրա արտադրության վայ– րից սպառողներին հաղորդող էլեկտրա– կայանք: է. գ. լինում են օդային (փայտե կամ մետաղե հենարաններից կախված հաղորդալարերով) և մալուխային (վեր– գետնյա և ստորգետնյա մալուխներով): Տարածված են փոփոխական հոսանքի 6, 10, 35, 110, 220, 330, 500 և 750 կվ լարման և հաստատուն հոսանքի՝ 800 կվ լարման է. գ.:
ԷԼԵԿՏՐԱՀԵՏԱԻՈՒձՈՒԹՅՈՒՆ, հետա– խուզության երկրաֆիզիկական մեթոդ: հիմնված է հաստատուն և փոփոխական հոսանքի բնական ու արհեստական էլեկ– տրական (էլեկտրամագնիսական) դաշ– տերի ուսումնասիրության վրա: Կիրառ– վում է երկրաբանական քարտեզագրու– թյան, ստրուկտուրային երկրաբանության մեջ, օգտակար հանածոների որոնման և հետախուզման գործում, հիդրոերկրաբա– նական և ինժեներա՜երկրաբանական հե– տազոտ ությ ուններ ում:
ԷԼԵԿՏՐԱՁԱՅՆԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ, ձայնա– գիտության բաժին, որն զբաղվում է էլեկտրամեխանիկական փոխակերպիչ– ների՝ էլեկտրական ազդանշանը մեխա– նիկականի (կամ հակառակը) փոխակեր– պող սարքերի տեսությամբ և ինժեներա– յին հաշվարկման ու նախագծման մեթոդ– ներով: էլեկտրամեխանիկական փոխա– կերպիչների շարքն են դասվում կիրառ– ման լայն շրջանակի բազմապիսի ու բազ– մաթիվ սարքեր՝ միկրոֆոնից ու բարձրա– խոսից սկսած մինչև ձայնարկիչներն ու ձայնագրիչները, ստորջրյա, ձայնային ճա– ռագայթիչները, հիդրոֆոնը և նյութերի մշակման ուլտրաձայնային սարքերը: է–յան մեջ ուսումնասիրվում են նաև ձայ– նային տատանումների էլեկտրամեխանի– կական գեներատորները (զանգեր, շչակ– ներ), էլեկտրամեխանիկական զտիչներ ևն:
