Արգենաինայում) սերունդները: XIX դ. վերշին և XX դ. սկզբին Լ. Ա. ներգաղթել են գերմանացիներ, ռուսներ, լեհեր, ուկ– րաինացիներ, հրեաներ, արաբներ ևն: Արգենաինայում (հիմնականում Բուե– նոս Այրեսում), Ուրուգվայում (հիմնակա– նում Մոնտեվիդեոյում), Բրազիլիայում (հիմնականում Սան Պաուլուում և Ռիո դե ժանեյրոյում) ապրում են Արևմտյան Հայաստանում թուրքերի հալածանքնե– րից և կոտորածներից փրկված մեծ թվով հայեր (փոքր թվով՝ Վենեսուելայում, Մեք– սիկայում, Կոլումբիայում և այլ երկրնե– րում): Հայերը պատկանում են հիմնակա– նում միշին խավին (բժիշկներ, ինժեներ– ներ, լրագրողներ, ծառայողներ), կան տարբեր մասշտաբի ձեռնարկատերեր: Գործում են հայկ. ընկերություններ, ակումբներ: Քաղ. տեսակետից հայկ. ըն– կերությունները բաժանված են երկու թևի: Առաշադիմականը սերտ կապեր է պահ– պանում Սովետական Հայաստանի հետ: Կո[ումբիայի Արմենիա քաղաքն իր անունն ստացել է հայկ. կոտորածների զոհերի հետ համերաշխության շարժման հետևան– քով ի հավերժացումն նահատակների: Լ. Ա–ի հայերի մասին տես Արգենտինա, Բրազիփա, Կուբւս, Մեքսիկա, Չիչի, Ուրուգվայ, Բուենոս Այրես, Կարակաս հոդվածների համապատասխան մասերում: Լ. Ա. հիմնականում (բացի Կուբայից) սոցիալ–տնտ. և գիտական–տեխնիկական տեսակետից հետամնաց շրշան է: Տնտե– սությունը կախված է օտարերկրյա մոնո– պոլիաներից: Լ. Ա–ի առավել զարգացած երկրներն են Արգենտինան, Բրազիլիան, Սեքսիկան, Վենեսուելան, Չիլին, Կո– լումբիան, Պերուն: Այդ յոթ երկրները տալիս են ամբողշ Լ. Ա–ի արդ. արտա– դրանքի 85% –ը: Սակայն այդ երկրներում տարբեր շրշաններ ունեն զարգացման տարբեր մակարդակ: Մեքսիկայում, Վե– նեսուելայում, Պերուում, Բրազիլիայում փորձեր են արվում արդ., էներգետիկ և v^՝tvLiyuuuAim. օբյնկաՆէյրը ռացիոնալ տն– ղաբաշխելու ուղղությամբ: Լ. Ա–ի արդ. խոշորագույն կենտրոններն են Սան Պաու– լուն, Բուենոս Այրեսը, Մեխիկոն, Ռիո դե ժանեյրոն ևն: Զարգացած արդյունահա– նող արդյունաբերություն ունեն (առավե– լապես արտահանման համար) Վենե– սուելան (նավթ, երկաթահանք), Չիլին (պղինձ), Պերուն (գունավոր մետաղներ, նավթ), Բոլիվիան (անագ, գունավոր մե– տաղներ, նավթ), էկվադորը (նավթ), ճա– մայկան, Գայանան (բոքսիտներ): Երկըր– ների մեծ մասում նյութական արտադրու– թյան հիմքը գյուղատնտեսությունն է: Գե– րակշռում են արտահանվող կուլտուրա– ները՝ բանան (էկվադոր, Պանամա, Հոն– դուրաս), սուրճ (Բրազիլիա, Կոլումբիա, Սալվադոր), շաքար (Կարիբյան ծովի ավա– գանի երկրներ): Լ. Ա–ի երկրների դասային կազմը բազ– մազան է. արդ. պրոլետարիատ, բուրժուա– զիա (ընդհուպ մինչև մոնոպոլիստական), մանր հողատերեր, պլանտացիաների բան– վորներ, վարձակալներ ևն: Կան շրշան– ներ, որտեղ հնդկացիները վարում են համայնական բնատնտեսություն: Լ. Ա–ում սպասարկման ոլորտում, պետ. ապարա– տում և «միշին խավերի» գործունեության տարբեր բնագավառներում ավելի շատ մարդ է զբաղված, քան զարգացած երկըր– ներում: Արտաքին տնտ. և քաղ. կա– պերը: Լ. Ա. (բացի Կուբայից) սերտո– րեն կապված է կապիտալիզմի համաշխար– հային տնտեսության հետ: Ուժեղ են բազ– մազգ կորպորացիաների դիրքերը: Աճում են Լ. Ա. թալանելու մասշտաբները, միայն շահույթի արտահանումը տարեկան 10 մլրդ դոլլար է: Լ. Ա–ի երկրների ազգային տնտեսությունը օտարերկրյա մոնոպո– լիաներից պաշտպանելու նպատակով ըս– տեղծվել է Լատինաամերիկյան տնտեսա– կան համակարգ (ԼԱՏՀ): Միշամերիկյան քաղ. հարաբերություն– ները մինչև Կուբայական հեղափոխու– թյունը բնորոշվում էին ԱՄՆ–ի տիրապե– տող դերով: 1970-ական թթ. ակնհայտ դար– ձավ Կուբան Լ. Ա–ի մյուս երկրներից մե– կուսացնելու փորձերի ձախողումը: Ընդ– լայնվում են Լ. Ա–ի կապերը ՍՍՀՄ և սո– ցիալիստական մյուս երկրների հետ: 1978-ին ՍՍՀՄ հետ փաստական դիվանա– գիտական հարաբերություն ուներ Լ. Ա–ի 15 երկիր. Արգենտինան, Բոլիվիան, Բրա– զիլիան, Գայանան, էկվադորը, Կոլում– բիան, Կոստա Ռիկան, Կուբան, Մեքսի– կան, Պերուն, ճամայկան, Աուրինամը, Տրինիդադ և Տոբագոն, Վենեսուելան, Ուրուգվայը: 3 պետություն՝ Գվատեմա– լան, Դոմինիկյան Հանրապետությունը և Նիկարագուան ՍՍՀՄ հետ ունեն դիվա– նագիտական ձևական հարաբերություն– ներ: Լ. Ա–ի և ՍՍՀՄ միշև զարգանում են առևտրա–տնտ., գիտատեխ., մշակութա– յին կապեիը: Առանձնապես սերտ հարա– բերություններ են հաստատվել բոլոր բնագավառներում ՍՍՀՄ և Կուբայի միշև: Վերշին տարիներին զարգանում են Լ. Ա–ի կապերը Ասիայի և Աֆրիկայի զար– գացող երկրների հետ: Երկրագնդի այս երեք շրջանները պայքարում են «տնտ. նոր կարգի» համար, ՄԱԿ–ում և միշազգա– յին այլ կազմակնրպություններում հան– դես են գալիս շատ թե քիչ ընդհանուր դիր– քերից: Լ. Ա–ում աճում է չմիացման շարժ– մանը համակրող երկրների թիվը: Մյուս կողմից, Բրազիլիան, որ ձգտում է դառնալ մեծ տերություն և հանդես է գալիս Լ.Ա–ում և Հարավային Աֆրիկայում գերիշխանու– թյուն ձեռք բերելու շովինիստական ծրա– գրով, փորձեր է անում ԳՖՀ–ի օգնությամբ ստեղծել միշուկային զենք: Ագրեսիվ արտաքին քաղ. ուղղությունը բնորոշ է նաև Չիլիի ֆաշիստական վարչակարգին: Գրկ. OocTep Y. 3., OnepK iiojihth- qecKofi hctophh AMepmcn, M., 1955; JlaTHH- cKaa AMepmca b npomjioM h HacToameM, c6. ct., M., 1960; rso3flapeB B.H., Opra- HH3an;HH aMepHKaHCKHX rocyflapcTB, M., 1960; ApucMeHflH P., ITpo6.KeMM jiaTHHoaMe- pHKaHCKoS peBonioijHH, M., 1964; Haijim Jla- thhckoK AMepHKH, OopMHpoBaHHe 4 Pa3BHTHe, c6„ ct., M., 1964; Kacipo Փ., Hame pjejio no6e5KflaeT, Peqn h BMCTymieHHH 1963–64, M., 1965; IIojraTHHecKHe napTHH CTpaH JlaTHH- cko0 AMepHKH, M., 1965; IIpoJieTapHaT Jla- thhcko8 AMepHKH, M., 1968; A ji ն n e p o- b h q M»C», C ji e յ k h h JI. 30., HoBaa HCTOpHH CTpaH JlaTHHCKOli AMepHKH, M., 1970; Levene R., Historia de America, v* 1–14, Buenos Aires, 1940–42; Ruiz Garcia E., America Latina hoy, v. 1–2, Madrid, 1971; Lateinamerika, Probleme Perspektiven, B., 1971. Ս. Միկոյան
ԼԱՏԻՆԱԿԱՆ ԱՄԵՐԻԿԱՅԻ ԱՇԽԱՏԱՎՈՐ– ՆԵՐԻ ԿՈՆՖԵԴԵՐԱՑԻԱ (ԼԱԱԿ), լատի– նաամերիկյան երկրների արհմիություն– ների միավորում (1938–63): Մտնում էր Արհմիությունների համաշխարհային ֆե– դերացիայի մեշ: Հանդես էր գալիս հա– նուն Լատինական Ամերիկայի աշխատա– վորների շահերի պաշտպանության, բան– վոր դասակարգի գործունեության միաս– նության, ընդդեմ բանվորական և արհմիու– թենական շարժման պառակտիչների՝ հատկապես ամերիկյան արհմիություննե– րի աշ պարագլուխների: 1963-ի դեկտեմ– բերին Լատինական Ամերիկայի միասնա– կան արհմիութենական կենտրոնի՝ Լա– տինական Ամերիկայի աշխատավորու– թյան արհմիութենական միասնության մշտական կոնգրեսի ստեղծման նախա– պատրաստման կապակցությամբ ԼԱԱԿ–ի գործադիր կոմիտեն որոշում ընդունեց կոնֆեդերացիան լուծարքի ենթարկել:
ԼԱՏԻՆԱԿԱՆ ԱՄԵՐԻԿԱՅԻ ԱՇԽԱՏԱՎՈ–
ՐՈՒԹՅԱՆ ԱՐՀՄԻՈՒԹԵՆԱԿԱՆ ՄԻԱՍ–
ՆՈՒԹՅԱՆ ՄՇՏԱԿԱՆ ԿՈՆԳՐԵՍ, Արհ– միությունների համաշխարհային ֆեդե– րացիայի հետ համագործակցող ինքնա– վար ռեգիոնալ կազմակերպություն: Հիմ– նադրվել է լատինաամերիկյան երկրների (Արգենտինա, Բոլիվիա, Բրազիլիա, էկ– վադոր, Կոլումբիա, Կոստա Ռիկա, Կու– բա, Հոնդուրաս, Մեքսիկա, Նիկարագուա, Չիլի, Պանամա, Պարագվայ, Պերու, Մալ– վադոր, Վենեսուելա, Ուրուգվայ, Ֆրան– սիական Գվիանա) արհմիութենական կենտրոնների ներկայացուցիչների կոնգ– րեսում՝ 1964-ի հունվարին Բրազիլիա քաղաքում (Բրազիլիա): Մշտական կոնգ– րեսի բարձրագույն մարմինն է Գլխավոր խորհուրդը, գործադիրը՝ Քարտուղարու– թյունը: Կազմակերպության տպագիր օր– գանն է «Լատինաամերիկյան արհմիութե– նական տեսություն» (Revista Sindical Latinoamericana») աՄսագիրը:
ԼԱՏԻՆԱԿԱՆ ԱՅԲՈՒԲԵՆ, գրային համա– կարգ, որը պատմականորեն առաշացել է էտրուսկյան այբուբենից, սա էլ իր հեր– թին՝ հունականից: Լ. ա. ստեղծվել է հին Հռոմում, հավանաբար մ. թ. ա. VII դ. և կայունացել մ. թ. ա. II դ.: Բաղկացած է եղել 20 տառից՝A, B, C, D, E, F, H, I, K, L, M, N, Օ, P, Q, R, Տ, T, V, X, հետագա– յում լրացվել է G, Z, Y տառերով: Սկըզբ– նապես C գործածվել է k և g հնչյունների համար, իսկ k հնչյունը գրվել է C, K, Q տառերով: Շուրշ մ. թ. ա. 230-ին մուտք է գործել G տառը (Օին ավելացել է ուղղա– ձիգ գծիկ), միաժամանակ կարգավորվել է C, K, Q տառերի գործածությունը. C՝ k հնչյունի, Q՝ նույն հնչյունի համար ս–ից առաշ, K պահպանվում է միայն մի քանի բառերում: Y և Z տառերն ավելանում են մ. թ. ա. I դ.՝ հունական ծագում ունեցող բառերի բառասկզբում: Այսպիսով առա– ջանում է դասական լատ–ի 23 տառից բաղ– կացած այբուբենը: Երկար ժամանակ Լ. ա–ում «վ» և «ու» հնչյունների համար գոյություն է ունեցել միայն մի տառ (սուր V և բոլորաձև u): V և ս տառերը ըստ հըն– չյունական արժեքի սկսել են տարբերակ– վել միայն XII դ.: Վաղ միջնադարից ըս–
