Էջ:Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 4.djvu/545

Վիքիդարանից՝ ազատ գրադարանից
Այս էջը հաստատված է

Նկարում` Ս. Լուկաշինի կիսանդրին իր անունը կրողմանարան ֆաբրիկայի մոտ Նկարում` Հղկող հաստոցների գործարանի հավաքման արտադրամասը Նկարում` Կայարանամերձ հրապարակը Նկարում` Կենտրոնական շուկայի մուտքը

վորումներ, քարհատ ու քար մշակող մեքենաներ արտադրող ձեռնարկություններ: Զարգացած է սննդի արդյունաբերությունը (քաղաքի արդյունաբերության համախառն արտադրանքի 17,4 %-ը, 1977): Կան մսի պահածոների, հրուշակեղենի, գարեջրի, ոչ ալկոհոլային խմիչքների, կաթի, հացի երկու և այլ ձեռնարկություններ: Կարևոր տեղ ունի Լենինականի մսի–պահածոների կոմբինատը: Արդյունաբերության մյուս ճյուղերից են շինանյութերի (երկաթբետոնե կոնստրուկցիաներ, շինաքար), փայտամշակման, ապակու արտադրության ձեռնարկությունները: Արդ. ապրանքների շատ տեսակներ առաքվում են հանրապետությունից դուրս, իսկ 40 արտադրատեսակ՝ արտահանվում արտասահմանյան 35 երկիր, այդ թվում՝ Ֆրանսիա, Իտալիա, ԳՖՀ, Ֆինլանդիա, ԳԴՀ, Չեխոսլովակիա:

Լ. տրանսպորտային կենտրոն է, Անդրկովկասի երկաթուղային տրանսպորտի խոշոր հանգույցներից մեկը (տես Լենինականի երկաթուղային հանգույց): Լ–ով են անցնում Հարավ–անդրկովկասյան՝ Թբիլիսի–Երևան–Բաքու երկաթուղային մայրուղին, Լենինական–Արթիկ–Մարալիկ և Լենինական–Կարս երկաթուղիները: Լ–ից ճառագայթաձև դուրս է գալիս ավտոճանապարհային 7 մայրուղի (Լենինական–Աշտարակ–Երևան, Լենինական–Հոկտեմբերյան–Երևան, Լենինական–Ստեփանավան–Թբիլիսի, Լենինական–Կիրովական–Դիլիջան, Լենինական–Ամասիա–Ախալքալաք, Լենինական–Ախուրիկ, Լենինական–Կարս), որոնք Լ. միացնում են հանրապետության բոլոր շրջանների և հարևան հանրապետությունների, ինչպես նաև Թուրքիայի հետ: Լ. օդային տրանսպորտով և ավտոբուսային երթուղիներով կապված է ՀՍՍՀ և հարևան հանրապետությունների մի շարք քաղաքների հետ (Երևան, Սոչի, Թբիլիսի, Կրասնոդար, Նալչիկ, Բաթում, Սուխում, Ախալքալաք, Մառնեուլ): Սովետական իշխանության տարիներին ստեղծվել է ժամանակակից քաղաքային տրանսպորտ: Գործում են տրոլեյբուսի (5 երթուղի, 49 կմ միակողմանի գծերով), ավտոբուսի, միկրոավտոբուսների երթուղիներ (ներքաղաքային, միջքաղաքային) և ավելի քան 300 տաքսիներ, որոնք տարեկան փոխադրում են մոտ 40 մլն ուղևվոր:

Լ–ում գործում են կապի 21 բաժանմունք, հեռախոսակայաններ (մոտ 15 հզ. աբոնենտ), ռադիոհաղորդումների և հեռուստատեսության հանգույցներ:

Լ–ի 5 արդյունաբերական ձեռնարկություն պարգևատրվել է ՍՍՀՄ շքանշաններով, քաղաքի 9 առաջավոր կոլեկտիվ ետպատերազմյան տարիներին շուրջ 70 անգամ արժանացել է համամիութենական սոցմրցման հաղթողի փոխանցիկ դրոշների, դիպլոմների կամ պատվոգրերի, 17-ը՝ հանրապետական սոցմրցման շուրջ 250 դրոշի, դիպլոմի կամ պատվոգրի: Լ–ի արդյունաբերական ձեռնարկությունների ու հիմնարկների շուրջ 26 հազար առաջավոր պարգևատրվել է ՍՍՀՄ շքանշաններով և մեդալներով, իսկ 6 լավագույնները՝ հրահանգիչ–մեքենավարներ Անդրանիկ Խաչատրյանն ու Սերգեյ Միքայելյանը, երկաթուղային հանգույցի ավագ էլեկտրամեխանիկ Սարգիս Գևորգյանը, ջուլհակուհի Աստղիկ Պետրոսյանը, հրահանգիչ ենթավարպետ Գարեգին Տոնոյանը, արժանացել են սոցիալիստական աշխատանքի հերոսի կոչման: Տեքստիլ կոմբինատի ենթավարպետ Միհրան Ստեփանյանը դարձել է ՍՍՀՄ պետական մրցանակի դափնեկիր:

1936-ից Լ–ում ստեղծվել է պետ. տնկարան, որը ցրտադիմացկուն տնկիներ է մատակարարում հանրապետության լեռնային շրջաններին:

Լ–ում են տեղաբաշխված Շիրակի նյութատեխնիկական, մատակարարման և բաշխիչ բազաները: Շիրակի բնակչությունը օգտվում է Լ–ի մշակութային, առողջապահական, կուլտուր–կենցաղային և մյուս հիմնարկ–ձեռնարկությունների ծառայություններից: Գործում է մանրածախ առևտրի 500 խանութ–կրպակ, հասարակական սննդի 200 ձեռնարկություն:

1977-ին քաղաքի բնակելի ֆոնդը մոտ 1800 հզ. մ2 էր, որից պետականը՝ 1300 հզ. մ2: Լ. ունի ժամանակակից էլեկտրա–գազաջրամատակարարման խիտ ցանց: Բնակելի ֆոնդի 92,4%-ը ապահովված է ջրատար ցանցով, 89,4%-ը՝ կոյուղով, 99%-ը գազաֆիկացված է: 1940-ին ջրատար ցանցի երկարությունը 10,6 կմ էր, 1975-ին՝ 258 կմ: 1939–41-ին և 1974-ին կառուցված ջրատարներով Լ. ջուր է ստանում նաև Ղազանչիից: 1924-ին Լ–ում կար 1 հիվանդանոց, 1 ծննդատուն: 1977-ին գործում էր 25 բուժ. հիմնարկ, այդ թվում 8 հիվանդանոց (1190 մահճակալով), 1 ծննդատուն (200 մահճակալով), 5 մասնագիտացված դիսպանսեր (345 մահճակալով), 15 դեղատուն: Լ. առողջարանային քաղաք է. գործում են մանկական առողջարան (200 մահճակալով), պանսիոնատպրոֆիլակտորիում (175 մահճակալով), 5 պիոներական ճամբար: Առողջապահական հիմնարկներում աշխատում են մոտ 400 բժիշկ, 1400 կրտսեր բուժաշխատող (1977):

Լ–ում սահմանված է պատվավոր քաղաքացու ստատուս, պատվավոր քաղաքացիներ են գրանցված ակադեմիկոս Վ. Համբարձումյանը, նկարիչ Մ. Սարյանը, կոմպոզիտոր Ա. Խաչատրյանը, ՍՍՀՄ մարշալ Հ. Բաղրամյանը, բանաստեղծ Ավ. Իսահակյանը: Ռ. Հովեսյան

Մշակույթը: XIX դ. վերջին և XX դ. սկզբին Ալեքսանդրապոլում գործել են առևտրական, հոգևոր, ծխական, օրիորդաց դպրոցներ, քաղաքային ուսումնարաններ, իգական գիմնազիա: Սակայն ժողկրթությունը բուռն վերելք է ապրել Հոկտեմբերյան հեղափոխությունից հետո: 1977/78 ուս. տարում Լ. ուներ 68 նախադպրոցական հիմնարկ (7860 երեխա), 36 հանրակրթական ցերեկային (31684 սովորող), 7 երեկոյան (1870 սովորող), 6 գիշերօթիկ (810 սովորող) դպրոց և մեկ ուսումնական կոմբինատ: Աշխատում էր շուրջ 2 հզ. ուսուցիչ (հիմնականում բարձրագույն կրթությամբ): Ունի 14 պրոֆտեխնիկական ուսումնարան (5200 սովորող): Լ–ում են գտնվում Մ. Նալբանդյանի անվ. մանկավարժական ինստ–ը (տես