Էջ:Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 5.djvu/231

Ժողովարաններ: 1975-ի սեպտեմբերից Մոնրեալում լույս է տեսնոմ «Ապագա» շաբաթաթերթը (խմբագիր Արսեն Սա– մուրյան): 1976-ին ստեղծվել է «Արմենիա» թատերախումբը: Մոնրեալում և Տորոն– տոյում տրվում են հայերեն ռադիո– (շա– բաթական մեկ ժամ) և, պարբերաբար, հե– ռուստատեսային հաղորդումներ: Առաշին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ կանադահայերը կամավորներ են ուղարկել ռազմաճակատ, ողշունել են սովետական կարգերի հաստատումը Հա– յաստանում: Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի տարիներին մասնակցել են «Մասունցի Գավիթ» տանկային շարա– սյան, իսկ պատերազմից հետո՝ ներգաղթի օգտին կազմակերպված հանգանակու– թյանը: Կանադահայ գաղութի կյանքում կարե– վոր նշանակություն ունեցավ 1967-ին Մոն– րեալում կազմակերպված «էքսպո–67» հա– մաշխարհային ցուցահանդեսը, երբ լա– վագույնս դրսևորվեց կանադահայերի հայրենասիրությունն ու բարեկամական վերաբերմունքը Մովետական Միության հանդեպ: Հայաստանի օրը ցուցահանդե– սում ելույթ ունեցան գաղութի պարախըմ– բերն ու երգչախմբերը: % Կաէւադահայերը ակտիվորեն մասնակ– ցում են երկրի տնտ., գիտ. և մշակութային կյանքին: Մեծ վաստակ ունեն բժշկական գիտությունների դ–ր Զոն Բասմաճյանը, որ մկանային հյուսվածքների ուսումնա– սիրման ու բուժման յուրահատուկ մեթոդի հիմնադիրն է Կ–ում, տնտեսագետ Ալ– բերտ Մաֆարյանը, ֆիզիկոս Արա Մու– րադյանը, աստղաֆիզիկոս Արշավիր Կյոնճյանը, արդյունաբերող Զավեն Մես– րոպյանը և ուրիշներ: Մոնրեալի համալ– սարանում Գևորգ Պաղճյանի նախաձեռ– նությամբ կազմակերպվել են հայագիտա– կան դասընթացներ: Հայտնի են նաև նկա– րիչ Արման Թաթոսյանը, լուսանկարիչներ Ցուսուֆ Քարշը, Արթին Գավուքը, օպե– րային երգչուհի Մելմա Քեքլիկյանը, շու– թակահար ժիրայր Գանթարճյանը և ուրիշ– ներ: Կ–ի հայ համայնքը սերտ կապերի մեջ Է Մովետական Հայաստանի հետ: Պ. Մարւոիրոսյան Պատկերազարդումը տես 192–193-րդ Էշերի միշև՝ ներդիրում, աղյուսակ IV: Գրկ.AHTHnoBa A.B., KaHaaa. IIpH- pofla h ecTecTBeHHwe pecypcbi, M., 1965; Hr– HaTbeB T. M., CeBepHan AMepmca. Oh3h- qecKaa reorpaci>HH, M., 1965; AHTHnoBa A.B., AHTOHOBa H. Փ., KaHa^a, M. 1972; Mhkhkobckhh A. I, KaHa^a h aHrjio-aMepHKaHCKHe npoTHBOpeqim, M., 1958; AaxaeB B„ JIomob K., HoBoe b padoneM flBHHceHHH KaHaflbi, [M.], 1960; HauHOHaJibHbie npo6jieMM KaHaflbi, M., 1972; PaftepcoH C.B., OcHOBamie KaHaflw. KaHaaa c flpeBHeiiniHx BpeMeH ռօ 1815 r., nep. c aHni., M., 1963; Նույնի, HepaBHbiii coio3. Hctophh KaHaflM 1815–1873, nep. c amvi., M., 1970; BaHHHKOBa H.H., KaHaflCKa« JiirrepaTypa Ha paHny3CKOM A3HKe (1945 – 1965), M., 1969; Literary history of Canada, Toronto, 1965; Go wans A. W., Looking of architecture in Canada, Toronto, 1958; Harper J.R., Painting in Canada, [Toronto], [1966]; Mac MillanE., Music in Canada, Toronto, 1955.

ԿԱՆԱԴԱԿԱՆ ԱՆՏԻՑԻԿԼՈՆ, Հ յ ու ս ի u- ամնրիկական անտիցիկլոն, մթնոլորտի բարձր ճնշման մարզ Հյուսի– սային Ամերիկայի վրա: Մթնոլորտի սե– զոնային գործունեության կենտրոններից մեկը, դրսևորվում է ձմեռային ամիսների բազմամյա միշին կլիմայական քարտեզ– ներում:

1. 1. Կանադական Արկտիկական Արշիպե–

Լագ ## ԿԱՆԱԴԱԿԱՆ ԱՐԿՏԻԿԱԿԱՆ ԱՐՇԻՊԵ– ԼԱԳ, Հյուսիսային սառուցյալ օվկիանո– սում, Հյուսիսային Ամերիկայի ափերի մոտ: Պատկանում է Կանադային: Տարա– ծությունը 1,3 մլն կմ2 Է: խոշոր կղզիներն են Բաֆինի երկիրը, Էլսմիրը, Վիկտո– րիան: Գտնվում է մայրցամաքային ծան– ծաղուտում: Օգտակար հանածոներից կան պղինձ, նավթ, գազ, երկաթ: Կլիման արկտիկական է, արլ–ում՝ ծովային, արմ՜ում՛ ցամաքային: Տարածված է բազ– մամյա սառածությունը (154 հզ. կմ2): Հս–ում տիրապետում է արկտիկական անապատը, հվ–ում՝ տունդրան: Առավել տարածված կենդանիներից են հյուսիսա– յին եղշերուն, սպիտակ արշը, բևեռաղվե– սը, ծովերում՝ փոկը, կետը: Բնակչությու– նը (էսկիմոսներ) զբաղվում է ձկնորսու– թյամբ: Բնակավայրերն են՝ Ֆրոբիշեր– Բեյը, Քեմբրիշ–Բեյը, Ռեզոլյուտը:

1. 1. Կանադայի Կոմունիստական Կուսակ–

Ցություն (կկկ) ## ԿԱՆԱԴԱՅԻ ԿՈՄՈՒՆԻՍՏԱԿԱՆ ԿՈՒՍԱԿ–

ՑՈՒԹՅՈՒՆ (ԿԿԿ), ստեղծվել է 1921-ին, Գուելֆի հիմնադիր համագումարում: 1922–24-ին անվանվել է Կանադայի բան– վորական կուսակցություն (ԿԲԿ): 1924-ին մտել է Կոմինտերնի մեշ: 1931–35-ին և 1940–43-ին գործել է ընդհատակում: 1941-ին (ՄՄՀՄ–ի վրա ֆաշիստական Գեր– մանիայի հարձակումից հետո) կանադա– կան կոմունիստները հանդես եկան Կա– նադայում հակաֆաշիստական ուժերի ազ– գային ճակատ ստեղծելու նախաձեռնու– թյամբ: 1943-ին ստեղծվեց լեգալ մարքս– լենինյան կուսակցություն, որն անվանվեց բանվորական առաշադիմական կուսակ– ցություն (ԲԱԿ):tXVI համագումարում (1959) ԲԱԿ վերանվանվեց Կանադայի կո– մունիստական կուսակցություն (ԿԿԿ): XXI համագումարն ընդունեց նոր ծրագիր, որն առաշ քաշեց ձախ ուժերի միասնական ճակատ ստեղծելու խնդիր: ԿԿԿ պատվի– րակությունները մասնակցել են Կոմունիս– տական և բանվորական կուսակցություն– ների միշազգային խորհրդակցություննե– րին (1957, 1960 և 1969, Մոսկվա) և հավա– նություն տվել ընդունված փաստաթղթե– րին: ԿԿԿ–ի կենտրոնական օրգանն է «Կա– նեյդիան տրիբյուն» («Canadian Tribune») թերթը, տեսականը՝ «Կոմյունիստ վյու– պոյնտ» («Communist Viewpoint») ամսա– գիրը:

ԿԱՆԱԴԱՑԻՆԵՐ, Կանադայի այժմյան բնակչությունը: Ընդհանուր թիվը՝ 23,5 մլն (1978): Կ–ի կազմի մեջ մտնում են երկու ազգ (ֆրանս–կանադական և անգլո–կա– նադական), մի շարք ազգային խմբեր, հնդկացիների (240 հզ.) ու էսկիմոսների (17 հզ.) ազգային փոքրամասնություն– ներ: Ֆրանս–կանադացիները կազմում են երկրի բնակչության 29% –ը և Քվեբեկ նահանգի բնակչության 80% –ից ավելին: XVIII դ. վերշին –XIX դ. սկզբին ձևավոր– ված ֆրանս–կանադական ազգի միշուկը կազմել են Եվրոպայից Կանադա վերա– բնակեցված ֆրանսիացիներն ու բրետո– նացիները, որոնք XVII դ. 1-ին կեսին հիմ– նեցին Նոր Ֆրանսիա գաղութը (1763-ին նրան տիրեց Մեծ Բրիտանիան): Ֆրանս– կանադացիները բրիտանական գաղութա– րարության պայմաններում պահպանեցին իրենց լեզուն (ֆրանս.), որը 1968-ին դար– ձավ երկրի պետ. երկու պաշտոնական լեզուներից մեկը: Ֆրանս–կանադացիների մեծ մասը կաթոլիկներ են: Մեծ Բրիտա– նիայի գաղութը դառնալուց հետո Կանա– դա յ ում արագորեն սկսեցին բնակություն հաստատել Բրիտանիայից և նրա ամերիկ– յան գաղութներից գաղթածները, որի հե– տևանքով սկսեց գերակշռել անգլիախոս բնակչությունը: Անգլո–կանադացիները, որոնց հիմնական էթնիկական տարրերն են անգլիացիները, շոտլանդացիները, իռլանդացիները, Եվրոպայի այլ երկրնե– րի ձուլված վերաբնակիչները, XIX դ. վեր– շին – XX դ. սկզբին ձևավորվեցին որպես ազգ և գերիշխող դիրք գրավեցին երկրում: Այժմ կազմում են Կանադայի բնակչու– թյան 44%-ը: Լեզուն անգլերենն է, որոշ առանձնահատկություններով: Հավատաց– յալների մեծ մասը զանազան հոսանքների բողոքականներ են և կաթոլիկներ (գլխա– վորապես՝ իռլանդացիները): Կ–ի 25%–ը կազմում են XX դ. վերաբնակեցվածների չձուլված խմբերը (գերմանացիներ, ուկ– րաինացիներ, իտալացիներ, հրեաներ, լե– հեր, հոլանդացիներ, հայեր և այլք): Տես նաև Կանադա հոդվածը: «ԿԱՆԱձ», Քանաքեոի աչյումինի գործա– րանի ռուսերեն անվանման հապավումը՝ [«KAHA3», KaH(aKepCKHH) a(jnoMHHeBbm) 3(aBOfl)]:

ԿԱՆԱԼ (< լատ. canalis – խողովակ), անց ու ղի, ինֆորմացիայի տե– սությունում, ինֆորմացիայի հա– ղորդման սարք: Ինֆորմացիայի տեսու– թյան մեջ վերացարկվում են Կ–ի ֆիզիկա– կան կոնկրետ բնույթից և հաշվի առնում հնարավոր վիճակների թիվը, որով պայ– մանավորվում է ինֆորմացիայի կուտակ– ման կամ հաղորդման նրա ունակությունը: Կ–ում առկա աղավաղումների և աղմուկնե– րի (խանգարումների) հետևանքով ընդուն– ված y ազդանշանը տարբերվում է հաղորդ– ված x ազդանշանից, այնպես որ y-ը կա– րող է նույնացվել սխալ x (չհաղորդված, բայց հնարավոր) ազդանշանի հետ: Այդ– պիսի ընդհանրացված Կ–ի բնութագրերն են. մուտքում (x) և ելքում (y) հնարավոր ազդանշանների բազմությունները («այբու– բենները»), p(y|x) և p(x|y) պայմանա– կան հավանականությունների համախում– բը, որոնցից առաշինը y ազդանշանի ըն– դունման հավանականությունն է, եթե հա– ղորդվել է x-ը, իսկ երկրորդը՝ x ազդա– նշանի հաղորդման հավանականությունը, եթե ընդունվել է y-ը: Վիճակագրական իմաստով (y/ճ)-դ բնորոշում է խանգա– րումները Կ–ում, մինչդեռ p(x/y)^ գնա– հատում է հաղորդված x ազդանշանի անորոշությունը, երբ ընդունվել է y-ը: Կ–ով ինֆորմացիա հաղորդելու հնարա– վորությունը քանակապես բնութագրվում է Կ–ի թողունակությամբ: Ըստ Շենոնի, խանգարումներ պարունակող ընդհատ