Էջ:Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 6.djvu/299

պանի «Բելին»-ը (մոա 1780) և 6ա. Նո– վակի «Ֆիգարո»-ն (1790): XIX դ. ստեղծ– վել են հորվաթական առաջին ազգային օպերաները՝ Վ. Լիսինսկու «Սեր և չարու– թյուն» (1846) և «Պորին» (1851, բեմ.՝ 1897), Զագրեբում բացվել է օպերային թատրոն (1834, հետագայում՝ Հորվաթական ազգ. թատրոն): 1840-ական թթ. Սերբիայում սկզբնավորվել է «պիեսներ երգեցողու– թյամբ» ազգ. թատերական ժանրը: Այդ շրշանի կոմպոզիտորներից են՝ Ֆ. Լիվա– դիչը և Վ. Լիսինսկին (Հորվաթիա), Ն. Զուրկովիչը ն Յո. Շլեզինգերը (Սեր– բիա), Ցոլ. Ֆլեյշմանը, Գ. և Կ. Մաշեկները (Սլովենիա): 1860-ական թթ. ազգային– ազատագրական շարժման նոր վերելքի հետ երաժշտական դպրոցներ են բացվել Լյուբլյանայում (1882), Բելգրադում (1899) և այլուր, հիմնադրվել է Ազգ. թատրոնը («Նարոդնա պոզորիշտե», Բելգրադ, 1868), կազմակերպվել են օպերային խմբեր՝ Հոր– վաթական ազգային թատրոնին (1870) և Սլովենիայի ազգային թատրոնին (1892) կից: XIX դ. վերջի –XX դ. սկզբի կոմպո– զիտորներից են՝ Կ. Ստանկովիչը, 6ո. Մա– րինկովիչը, Ս. Մոկրանյացը (սերբական դասական երաժշտության հիմնադիրը), Ի. Զայցը, Դ. Ենկոն: 1908-ին հիմնադըր– վել է Սլովենիայի ֆիլհարմոնիան: Սեր– բական առաշին օպերան է Ս. Բինիչկիի «Արշալույսին»-ը (1903): Հարավսլավո– նական ժողովուրդների միավորումը մեկ պետության մեջ (1918) նպաստել է նը– րանց մշակույթի զարգացմանը: Կոնսեր– վատորիաներ են բացվել Զագրեբում (1916, 1922-ից՝ Երաժշտ. ակադեմիա), Լյուբլյանայում (1919, 1939-ից՝ Երաժշտ. ակադեմիա), Երաժշտական ակադեմիա՝ Բելգրադում (1937), երաժշտական դըպ– րոցներ և երգչախմբային ընկերություն– ներ տարբեր քաղաքներում: Սկսել են գործել երաժշտական թատրոններ՝ Բելգ– րադում (1920-ից), Զագրեբում, Լյուբլյա– նայում: 1920–30-ական թթ. երկրի զար– գացած մարզերում ձևավորվել են ազգա– յին կոմպոզիտորական դպրոցներ: Այդ շրջանի կոմպոզիտորներից են՝ Պ. Կոնյո– վիչը, Մ. Սիլոևիչը, Ա. 1սրիստիչը (Սեր– բիա), Կ. Բարանովիչը, 0ա. Գոտովացը (Հորվաթիա), Մ. Կոգոյը, Ս. Օստերցը (Սլովենիա), Ֆ. Մաչեյովսկին, Վ. Միլո– շևիչը (Բոսնիա և Հերցեգովինա), ժ. Ֆիր– ֆովը, Տ. Սկալովսկին (Սակեդոնիա), Ի. Իվանովիչը (Չեռնոգորիա): 1930-ական թթ. Պ. Սարկովացը և Վ. Վուչկովիչը առա– ջինը Հ–ում մշակեցին երաժշտության գե– ղագիտական, սոցիոլոգիական պրոբլեմ– ները և երաժշտության պատմությունը՝ ելնելով մարքսիզմի դիրքերից: Երկրի ազատագրումից (1945) հետո ստեղծվել են Հ–ի կոմպոզիտորների միությունը (1950) և հանրապետական ստեղծագործական միությունները: Գործում են երաժշտական թատրոններ խոշոր քաղաքներում, ռա– դիոյի սիմֆոնիկ նվագախմբեր և ֆիլհար– մոնիկ նվագախմբեր, Հ–ի ժող. բանակի տան ակադեմիական երգչախումբը և սիմ– ֆոնիկ նվագախումբը (Բելգրադ), կամե– րա–գործիքային անսամբլներ, ժող. երգի և պարի անսամբլներ բոլոր հանրապետու– թյուններում, բազմաթիվ երգչախմբեր: Անց են կացվում փառատոներ, այդ թվում՝ միջազգային «Դուբրովնիկյան ամառային խաղեր» (1950-ից), «Զագրեբյան բիենա– լեներ» (1961-ից): ժամանակակից երա– ժիշտներից են՝ կոմպոզիտորներ Մ. Ռիս– տիչը, Դ. Ռադիչը (Սերբիա), Ն. Դևիչը, Ա. Կելեմենը (Հորվաթիա), Մ. Կոզինան, Դ. Շվարան (Ալովենիա), Բ. Իվանովսկին, Տ. Զոգրաֆսկին (Սակեդոնիա), Դ. Շկեր– լը (Բոսնիա և Հերցեգովինա), դիրիժոր– ներ Օ. Դանոնը, Ս. Խուբադը, Մ. Հորվա– թը, երգիչներ և երգչուհիներ Մ. Չանգա– լովիչը, Վ. Խեյբալովան, Մ. Ստոյանովի– չը և այլք, դաշնակահարներ Դ. Տրբոևիչը, Բ. Մուսուլինը, ջութակահարներ Ի. Օզիմը, վ. Մարկովիչը: Տես նաև Հորվաթիա, Մա– կեդոնիա, Չեռնոգորիա, Սերրիա, Սլո– վենիա հոդվածների և ր ա ժ շ տ ու– թ յ ու ն բաժինը: XVI. Բալետը 1894-ին Զագրեբում ստեղծվել է բալե– տային կոլեկտիվ: 1918-ից հետո մշտապես գործող բալետային խմբեր են ստեղծվել Բելգրադում, Լյուբլյանայում: 1927-ին բե– մադրվել է Կ. Բարանովիչի «Անուշահացե սիրտը» (բալետմայստեր Սարգարիտա Ֆրոման) ազգային բալետը: 1930– 1940-ական թթ. բեմադրություններում օգ– տագործվել է ազգային բանահյուսությու– նը: ժողովրդա–ազատագրական պատե– րազմից (1941–45) հետո բալետային խըմ– բեր են ստեղծվել Սարաևոյում, Նովի Սա– ղում, Սկոպիեում, Սարիբորում և այլուր: Ազգային բալետմայստերներից են Դ. Պար– լիչը, Կ. Օբրադովիչը (Բելգրադ), Ա. Ո–ո– յեն, Ս. Ցովանովիչը, Ա. Պավլետիչը (Զագ– րեբ): 1960-ից, երկու տարին մեկ, Լյուբ– լյանայում անց են կացվում բալետի մի– ջազգային փառատոներ: 1947-ին ստեղծ– վել է բալետի դպրոց (Բելգրադ): XVII. Թւաորոնը Հ–ի թատրոնը որդեգրել է Բոսնիա և Հերցեգովինայի, Հորվաթիայի, Մակեդո– նիայի, Սերբիայի, Սլովենիայի, Չեռնո– գորիայի ժողովուրդների արվեստի ավան– դույթները: 1918-ից թատրոնը զարգացել է համեմատաբար բարենպաստ պայման– ներում: Դերասանական վարպետության և ռեժիսորական արվեստի զարգացմանը նպաստել է ռեժիսոր Բ. Գավելլայի գոր– ծունեությունը: ՀՖԺՀ–ի կազմավորումից (1945) հետո բոլոր հանրապետություն– ների մայրաքաղաքներում ստեղծվել են ազգային թատրոններ, որոնք բեմադրել են հայրենական և համաշխարհային դասա– կանների, ժամանակակից հարավսլավա– կան (Մ. Կրլեժա, Մ. Մատկովիչ, Մ. Ջո– կովիչ, Բ. Կրեֆտ, Մ. Բոր և ուրիշներ) և արտասահմանյան ու սովետական հեղի– նակների երկերը: 1948-ին Բելգրադում ստեղծվել է Հարավսլավական դրամա– տիկական թատրոնը (մինչև 1970-ը գլխ. ռեժիսոր Բ. Ստուպիցա): 1954-ից Զագրե– բում սկսել է աշխատել «Դավելլա» դրա– մատիկական թատրոնը: Առաջատարը Բելգրադի ազգային թատրոնն է: Կատա– րողական արվեստի բարձր մակարդակով առանձնանում է Հորվաթական ազգային թատրոնի (Զագրեբ) դրամատիկական խումբը: Հ–ում կան նաև փորձարարական կոլեկտիվներ, որոնցից առավել նշանա– կալին «Ատելյե 212»-ն է (Բելգրադ): 1969-ից կազմակերպվում են ինտերնա– ցիոնալ և այլ թատերական փառատոներ: 1950-ից Բելգրադում, Զագրեբում, Լյուբ– լյանայում և այլ քաղաքներում գործում են գիտական կենտրոններ, թատրոնի, կինոյի և հեռուստատեսության ակադե– միաներ, ուր կրթվում են երիտասարդ կադրեր: Թատրոնի տեսության և պատմու– թյան հարցերը մշակում է Գիտություն– ների և արվեստների հարավսլավական ակադեմիայի գրականության և թատրոնի ինստ–ը (1948-ից, Զագրեբ): XVIII. Կինոն 1910-ին նկարահանվել է առաշին խա– ղարկային ֆիլմը («Կարագեորգի», ռեժ. Ի. Ստանոևիչ–Չիչա): Հ–ի կինեմատո– գրաֆիայի զարգացման նոր փուլը կապ– ված է 1941–45-ի ժողովրդա–ազատագրա– կան պատերազմի հետ: Պարտիզան վա– վերագրողները նկարահանել են ռազմ, գործողություններին և նոր կյանքի հաս– տատմանը նվիրված ֆիլմեր (առաջինը «Կինոխրոնիկա, N» 1», 1945): 1945-ին կինոստուդիաներ են ստեղծվել Բելգրա– դում, Զագրեբում, Լյուբլյանայում, 1947-ին՝ Սարաևոյում, Սկոպիեում, 1949-ին՝ Պոդգորիցայում (1952-ից՝ Տի– աոգրադ): Հ–ի առաջին հնչուն գեղարվես– տական ֆիլմը «Սլավիցա»-ն է (1947, ռեժ. Վ. Աֆրիչ): Թեմաներից առաջատարը և առավել մշակվածը ռազմահայրենասի– րականն է. լավագույն ֆիլմերից են՝ «Մեծը և փոքրը» (1956, ռեժ. Վ. Պոգաչիչ), «Ին– ներորդ շրջան» (1960, ռեժ. Ֆ. Շտիգլից), «ճակատամարտ Ներետվայի վրա» (1969, ռեժ. Վ. Բուլայիչ) ևն: 1960–70-ական թթ. կինեմատոգրաֆիստներն անդրադարձել են նաև հարավսլավական իրականության ժամանակակից խնդիրներին («Երես առ երես», 1963, ռեժ. Բ. Բաուեր, «Տունը», 1975, ռեժ. Բ. ժիժիչ ևն): Մեծ տեղ են գրա– վում դասական և ժամանակակից ազգա– յին երկերի էկրանավորումները: Համաշ– խարհային ճանաչում է վայելում մուլ– տիպլիկացիայի զագրեբյան դպրոցը (սկզբնավորվել է 1950-ին): Նշանավոր ներկայացուցիչներից են՝ Դ. Վուկոտիչը, Ն. Դրագիչը, Բ. Դովնիկովիչը: 1971-ից Հ–ում անց է կացվում «Ֆեստ» միջազգա– յին կինոփառատոնը: Գործում են (1976) 12 գեղարվեստական և 20 կարճամետրաժ ֆիլմերի ստուդիաներ, 1949-ից՝ Հարավ– սլավական կինոդարանը (Բելգրադ): Պատկերազարդումը տես 304–305-րդ էջերի միջև՝ ներդիրում, աղյուսակներ III և IV: Գրկ. TpauiHaHCKHH A.H., npupofla lOrocjiaBHH, M., 1955; Ն ու յ ն ի, IIpHpofla Cpe,D(H3eMH0M0pba, M., 1971; Boaphh B. B., A b # e h դ e b JI. A., lOrocjiaBHH, M., 1970; BaamKOBHH B., lOrocjiaBHH ce- roflHH, nep. c cep6cKoxopBaTCKoro, M.f 1970; CortHajiHCTHHecKaJi OeflepaTHBHaa Pecnydjmica lOrocjiaBHH, M., 1975;tCouHajincTHqecKaa QeflepaTHBHaa PecnydjiMKa lOrocjiaBHH, Cnpa- bo^hhk, M., 1975; Hctophh lOrocjjaBHH, t. 1–2, M., 1963; R o c t a h H.C., Pocchh h 6amaHCKHH Bonpoc, M.f 1972; Ո h c a p e b 10. A., 06pa30BaHHe lOrocjiaBCKoro rocyaap- CTBa, M., 1975; TiipeHKo IO.C., CoBeT- ckhh Coio3-IOrocjiaBHH, M», 1975; 3KOHOMHica lOrocjiaBHH, M., 1966; Hctophh Փ^օշօՓ™, t. 2, 4–5, M., 1957–61; 3apy6e>KHue cjiaBHH- CKHe jiHTepaTypw XX b., M., 1970; K p a b- UOB HiHi, CoBpeMeHHblS KHTOCJiaBCKHH po-