Էջ:Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 6.djvu/508

Վիքիդարանից՝ ազատ գրադարանից
Այս էջը սրբագրված չէ

դագրային Հ., Կաշին Բեկի հիվանդու– թյուն), վիտամինների անբավարարու– թյամբ պայմանավորված, արյան հիվան– դություններից առաջացած (հեմոֆիլիա– յի, լեյկոզների են դեպքում), ֆիզիկա– կան գերլարվածության, սառեցման և աշխատանքային հիգիենայի պայմանների խախտման հետ կապված Հ–երը (լեռնա– գործների, թունելագործների, տրանս– պորտի աշխատողների մոտ) են: Վ ն ա ս– վ ա ծ ք ա յ ի ն Հ–երի պատճառ են հան– դիսանում հոդերի Փակ ու բաց վնասվածք– ները U հաճախ կրկնվող թույլ վնասում– ները: Հ–երի ժամանակ կարող են ախտահար– վել նաև հոդաճառները և ոսկրերը: Առող– ջապահության համաշխարհային կազ– մակերպության տվյալների համաձայն ընդհանուր հաշմանդամության 3,1% –ի պատճառը քրոնիկական Հ–երն են: Ախտանշաններն են՝ հոդացավեր, հոդի այլաձեություն, ֆունկցիայի խանգարում, հոդի մաշկածածկույթների կարմրություն և ջերմաստիճանի բարձրացում: Սուր Հ–երի ժամանակ ցավերը լինում են ուժեղ և մշտական, իսկ քրոնիկականի դեպքում՝ միայն հոդը շարժելիս: Բ ու ժ ու մ ը. հիմնական պատճառի կամ հիվանդության վերացում: Ցավը հան– գըստացնող, հակաբորբոքային դեղամի– ջոցներ, հորմոնային սպեցիֆիկ պատ– րաստուկներ: Այլաձևությունները կանխե– լու համար կիրառվում են օրթոպեդիական միջոցառումներ, ուղղիչ մարմնամարզու– թյուն, ֆիզիոթերապետիկ, ջրաբուժական և ցեխաբուժական պրոցեդուրներ: Կա– յուն այլաձևությունների դեպքերում՝ վի– րահատություններ (մկանահատում, ջլա– հատում, ոսկրահատում, հոդահատում, հոդապլաստիկա ևն): Առողջարանային բուժում (Արգնի, Դիլիջան, Ծղալտուբո, Պյատիգորսկ, Սակի, Եվպատորիա): ՀՈ ԴԱ Ի» ՄԻՏՈՒՄ, ոսկրերի հոդային ծայ– րերի տեղաշարժում, որի պատճառով խան– գարվում է դրանց ճիշտ շՓումը (տես Հոդ): Լինում է լրիվ (հոդային ծայրերի ւրիվ բաժանում) և ոչ լրիվ՝ ենթահոդախախտում (հոդամակերեսները մասամբ մնում են հպված): Հոդախախտված է համարվում վերջույթի ծայրամասային (մարմնից հե– ռու տեղադրված) հատվածը (օրինակ, ծնկան հոդի խախտման դեպքում՝ սրուն– քը, կոնք–ազդրային հոդում՝ ազդրը): Բա– ցառություն է կազմում ողնաշարը, ուր հոդախախտված է համարվում բարձրա– դիր ողնը: Տարբերում են բնածին և ձեռք– բերովի Հ–ներ: Բնածին Հ. պայմա– նավորված է պտղի ներարգանդային ոչ ճիշտ զարգացմամբ (հոդափոսի, ազդրի գլխիկի թերզարգացում՝ դիսպլազիա): Հա– ճախ նկատվում է կոնք–ազդրային (1000 նորածնին՝ 2–5 դեպք), հազվադեպ1 ծնկոսկրի ծնկան հոդերում: Կրծքի երե– խայի ազդրի Հ. արտահայտվում է ազդրի ներքին մակերևույթի ծալքերի անհա– մաչափությամբ, ոտքի զատման սահմա– նափակությամբ, իսկ երբ երեխան սկը– սում է քայլել՝ կաղությամբ (ստորին ծայ– րանդամներից մեկը համեմատաբար կար– ճանում է): Երկկողմանի Հ–ման դեպքում՝ նկատվում է «բադի» քայլվածք: Ծնկոսկրի բնածին Հ. ուղեկցվում է ցավերով, հոդի լրիվ անշարժությամբ, բորբոքումով, ար– յունահավաքմամբ: Բ ու ժ՝ու մ ը. ազդրի բնածին Հ–ման դեպքում (ուղղում, հատուկ շինաների և գիպսակապերի օգտագործում) անհրա– ժեշտ է սկսել հնարավորին չաՓ շուտ: Բուժման անարդյունավետության դեպ– քում վիրահատություն՝ 2–4 տարեկա– նում: Կանխարգելումը, նորածինների օրթոպեդիական հետազոտություն, ոտ– քերը բարուրելուց ուժ չգործադրել, վա– ղաժամ ոտքի ելնելու կամ քայլելու մղու– մը չխրախուսել: Ձեռքբերովի Հ. լինում է վնաս– վածք ա յի ն, առաջանում է վնաս– վածքների դեպքում, ախտաբանա– կան՝ կամ ինքնաբեր, զարգանում է հիվանդությունների (օստեոմիելիտ, պո– լիոմիելիտ) հետևանքով: Վնասվածքա– յին Հ. մեծ մասամբ առաջանում է անուղ– ղակի վնասվածքի պատճառով, երբ ազ– դող ուժը հեռու է վնասվող հոգից (օրի– նակ, տարածած ձեռքի դաստակի վրա ընկնելիս հոդախախտվում է ուսահոդը): Հ ո դ ա խ ա խ– ա ու մ. ա. բնա– կանոն ուսահոդը, p. ուսահոդի հո– դախախտում Վնասվածքային Հ–ման պատճառ կարող են լինել նաև հոդի բնականոն շարժողու– թյան սահմաններից դուրս շարժումները (օրինակ, ստորին ծնոտի Հ. բերանը չա– փից ավելի բացելիս): Հազվադեպ Հ. առաջանում է ուղղակի վնասվածքից՝ հոդի շրջանին հարվածելուց: 1–3 տարեկան երեխաների մոտ նկատվում է այսպես կոչված «Հ. ձգումից», որն առաջանում է ուսային, արմունկային հոդերում, երբ երեխայի ձեռքը կտրուկ ձգում են: Ուղեկց– վում է հոդի շրջանի ուժեղ ցավերով, ձևա– խախտումով և շարժումների խանգարու– մով և կորստով: Հ–ների դեպքում գրեթե միշտ առաջանում է հոդաշապիկի պատըռ– վածք, վնասվում են ջլերը, մկանները, ոսկրերը, անոթները և նյարդերը (բար– դացած Հ.): Հ. կարող է լինել փակ՝ առանց հոդի մակերեսի մաշկի վնասման և բ ա ց, որի դեպքում առաջանում է հոդի խոռոչը թափանցող վերք: Երբեմն Հ–ման դեպքում հոդապարկի և կապանների նշա– նակալի գերձգման, ինչպես նաև ոչ ճիշտ բուժման հետեանքով Հ. կարող է նորից կրկնվել (այսպես կոչված՝ սովորութա– յին Հ.), մեծ մասամբ լինում է ուսահոդում: Ախտաբանական Հ. հաճախ առաջանում է կոնք–ազդրային և ուսային հոդերում՝ առավելապես հոդամակերեսների քայ– քայման հետևանքով: Լուծանքային Հ. նկատվում է հոդը շրջապատող մկանների պարեզի կամ լուծանքի դեպքում: Այդպի– սի Հ–ները ծագում են առանց արտաքին ուժերի ազդեցության, որպես ինքնաբեր (օրինակ, քայլելիս կամ անկողնում շըրջ– վելիս): Առաջին օգնությունը, վնասված ծայ– րանդամի անշարժացում գլխաշորով, շի– նայով ևն: Բ ու ժ ու մ ը. հոդա ծայրերի ուղղում (միայն բժշկի միջամտությամբ, հյուսվածքները լրացուցիչ վնասելուց խու– տաիելու նպատակով), անշարժացում, հե– տագայում՝ ֆունկցիոնալ բուժում (մարմնամարզություն, մերսում): Հնացած Հ–ների դեպքում (վնասումից 3 շաբաթ անց)՝ վիրահատ ութ յուն: Ախտաբանա– կան Հ., հիմնական հիվանդության բու– ժում, իսկ հոդի ֆունկցիան վերականգնե– լու նպատակով՝ վիրահատություն:

ՀՈԴԱԿԱՊ, բառակազմական կաղապար– ներում հանդես եկող բաղադրիչ տարր: Արտահայտվում է ձայնավորով կամ բա– ղաձայնով: Հայերենում Հ–ի դեր են կա– տարում ա, ռուսերենում՝ e, օ, լատիներե– նում1 i, ս ձայնավորները, գերմաներե– նում՝ տ, ո բաղաձայնները: Հնչյունական որոշ դիրքերում տեղի է ունենում հայե– րենի ա–ի ձուլում (սերտաճում) նախոր– դող ի–ի հետ (գինի+ա+տուն– գինետուն) (ի+ա>ե): Այս տարրը կամ սրա համա– բանությամբ՝ այլ բաղադրություններում և ձայնավորը հանդես է բերում Հ–ի ֆունկ– ցիա դրսևորելու միտում (դուր–ե–կան, շահ–ե–կան): Լեզվաբանների մի մասը, նկատի ունենալով Հ–ի ֆունկցիոնալ կող– մը, այն համարում է ձևույթ: Հ, Պեարոսյան

ՀՈԴԵՅԴԱ, քաղաք Եմենի Արաբական Հանրապետությունում, Հոդեյդա լիվա– յում: 100 հզ. բն. (1975): Երկրի գլխավոր նավահանգիստն է Կարմիր ծովի սոիին: Ավտոճանապարհով կապված է Տաիզի հետ: Կան մեխանիկական, փայտագործա– կան ձեռնարկություններ: Արտահանում է սուրճ, չորացրած մրգեր, կաշի, բամբակ, ներմուծում նավթ և նավթամթերքներ: Հ–ում ՍՍՀՄ օգնությամբ կառուցվել է ժա– մանակակից ծովային նավահանգիստ, կառուցվում է ձկնարդյունաբերական հա– մալիր: ՀՈԴԻ ԱՆՇԱՐԺՈՒԹՅՈՒՆ, ա ն կ ի լ ո զ (< հուն. (rynvAos– ծռված, կորացած), շարժումների բացակայություն հոդում, առաջանում է հոդամակերեսների սեր– տաճման հետևանքով: Պատճառները՝ հո– դերի սուր և քրոնիկական բորբոքումնե– րը, հոդածայրերի քայքայումը ախտա– բանական պրոցեսների, վիրավորումնե– րի և վնասվածքների հետևանքով: Հոդա– մակերեսներում զարգացող հյուսվածքի բնույթից կախված Հ. ա. լինում է ֆիբրոզ, աճառային և ոսկրային, ինչպես նաև լրիվ և մասնակի (կախված հոդում զարգացող պրոցեսի տևողությունից): Բ ու ժ ու մ ը՝ վիրահատական, վերջույթի հարմար դիրք ստեղծելու նպատակով՝ արթրոպլաստի– կա, արթրոդեզ կամ ոսկրահատում:

ՀՈԴԼԵՐ (Hodler) Ֆերդինանդ (1853- 1918), շվեյցարացի նկարիչ: <Մոդեռն> ոճի խոշորագույն ներկայացուցիչ: 1871– 1876-ին սովորել է (հիմնականում նաև աշխատել) ժնևում՝ Բ.Մեննի մոտ: Ձգտել է մարդկային և տիեզերական կեցության (կամ մարդու և պատմության) միաձու– լությունն արտահայտող մասշտաբային, «համամարդկային» թեմաների ստեղծման: Հ–ի հասուն շրջանի նկարներին («Գիշեր», 1890, «Օր», 1898–1900, «Փայտահատ», 1910, բոլորը՝ Գեղարվեստի թանգարան, Բեռն, «Հայացք դեպի անսահմանություն»,