ճ
3
Ճ
3
S
Տառերի անունները
Արտասանությունը
Տ
3
Օ
JO
ե
3
&
Ql
c
e
հունարեն
լատինական տա–
ռադարձությամբ
հին հունական
(ատտիկյան)
նոր հունական
ւ (բյուգանդական)
հին հունական
(ատտիկյան)
նոր հունական
(բյուգանդական)
A
a
aXcpa
alpha
ալֆա
ալֆա
a
a
B
0
3nta
beta
բետա
վիտա
b
V
r
y
Yawia
gamma
գամմա
ղամա
g, j, ո
g (շփական)
A
5
6£Xxa
delta
դելտա
դելտա
d
a (միշատամնայ ին
ձայնեղ)
E
E
el, e(e iJnXov)
epsilon
ԷՓսիլոն
էպսիլոն
e
e
Z
ւ
fcnta
dzeta
ձեւոա
գիտա
dz
z
H
ղ
fixa
eta
էաա
իտա
i
i
0
0
dfjxa
theta
թետա
թիտա
th
th (միջատամնա–
յին խուլ)
I
l
lebta
iota
յոտա
յոտա
i
i
K
X
xdjwta
kappa
կապպա
կապ պա
k
k
A
X
Xa(n)06a
la(m)bda
լամբդա
լամբդա
1
1
M
U
ViV
mu
մյու
մի
m
m
N
V
vv
nu
նյու
նի
n
n
s
I
xi
քսի
Քսի
ks
ks
o
0
o$, o(6inxpov)
o micron
օմիկրոն
օմիկրոն
o
o
n
JI
jiel (jil)
pi
աի
պԻ
P
P
p
p
pa)
rho
ռո
ռո
r
r
2
o c
cuYHa (or(YJia)
sigma
սիգմա
սիղմա
s
s
T
t
xau
tau
տաու
տաֆ
t
t
Y
u
v (ti tJuXov)
lip si Ion
ուփսիլոն
իփսիլոն
ս» y
i
Փ
Փ
<pel (qrt)
phi
ֆի
ֆի
ph
f
X
X
xei (XD
chi
խի
խի
ch
ch
V
1|>
tl>ei(Tjn)
Փ (&niya)
psi
փսի
փսի
ps
ps
Q
CO
<5m£ga
օմեգա
օմեղա
o
o
որ ներառնում է նաև ձայնավորների հա–
մակարգը: Ոմանց կարծիքով Տ. գ–ին նա–
խորդել է կրետե–միկենյան գծային գիրը
(մ. թ. ա. XIV դ.): Ըստ Վ. Գեորգինի,
փյունիկյան, հուն, և էտրուսկյան այբու–
բեններն իրարից անկախ առաջացել են
մինոսյան վանկագրից: Հուն, հնագույն
գրավոր հուշարձանները (մ. թ. ա. VIII––
VII դդ.) գտնվել են Եգեյան ծովի հվ. կղզի–
ներում, որտեղ եղել են փյունիկյան բնա–
կեցումներ: Հույները, ձայնավորների հա–
մար առանձին տառեր ստեղծելուց բացի,
փոխեցին բաղաձայնական կազմը, փյու–
նիկյան որոշ բաղաձայններ հանվեցին,
ավելացվեցին փ» Ն ^ բաղաձայնները:
Փոխվեցին նաև փյունիկյան տառերի
անունները, հատկապես վերջից ավելա–
ցավ a հնչյունը (ալեֆ–ալֆա, բեա–բետա,
գիմել–գամմա ևն), աջից ձախ գրությանը
հաջորդեց պարուրաձևը (բուստրոֆեդոն,
հուն.՝ «եզան շրջադարձ»), ապա, մ. թ. ա.
IV դ., հաստատվեց ձախից աջ գրությու–
նը: Հնագույն Հ. գ–ի արլ. տարբերակի
հիման վրա Հոնիայում ձևավորվեց «դա–
սական» Հ. գ., որը մ. թ. ա. 403-ին Աթեն–
քում պաշտոնականացվեց և աստիճանա–
բար դարձավ միակ գրային համակարգը
ամբողջ Հունաստանի համար: Հուն, դա–
սական այբուբենն ունի 24 տառ (17 բա–
ղաձայն, 7 ձայնավոր): Աղյուսակում փա–
կագծով նշված անունները միջին դարերից
են: Հին հուն, այբուբենն ունեցել է ևս
երեք տառ, որոնք V դ. ատտիկյան այ–
բուբենում արդեն չեն պահպանվել, ունե–
ցել են միայն թվական արժեք: Հ. գ. հե–
տագայում հիմք ծառայեց այլ լեզունե–
րի այբուբենների համար: (Կետ–գծիկով
միացված են գրային այն համակարգերը,
որոնց վրա հուն, կամ լատ. գիրը մասնա–
կի ազդեցություն է գործել):
Գրկ. Լոուկոտկա Չ., Գրի զարգացումը,
Ե., 1955: reopraeB B., npOHCXOKfleime
ajufraBHTa, «Bonpocu £3MK03HamiH», M., 1952,
Js|o6;Hctphh B. A., Bo3HHKHOBeHHe h
pa3BHTne nHCbMa, M.f 1965. Ա. Մուրադյան
ՀՈՒՆԱԿԱՆ ԿՐԱԿ, հրկիզող խառնուրդ, որը, հավանաբար, կազմված էր խեժերից, բևեկնախեժից, ծծմբից, բորակից և այլ նյութերից: Բոցը ջրով չի մարել: Օգտա– գործվել է VII–XV դդ. ծովամարտերում և ամրոցների պաշարման ժամանակ: Հ. կ. հույները փոխառել են արաբներից, հա– ջողությամբ օգտագործել 673-ին՝ Կոս– տանդնուպոլսի պաշտպանության ժամա– նակ: Տաք խառնուրդը նետվում էր հակա– ռակորդի նավերի վրա տակառներով, ինչպես նաև նավի ցռուկին կամ կողերին տեղադրված պղնձե հատուկ խողովակ– ներով: Մինչև XII դ. հույները պահպանել են ծովամարտում Հ. կ–ի օգտագործման մենաշնորհը: Հրազենի երևան գալով Հ. կ. կորցրեց իր նշանակությունը: ՀՈհՆԱՏԻՆ ՇԱՐԺԻՉ, անիվ կամ տուր– բին, որոնք օգտագործում են հեղուկի ազատ հոսքի կինետիկ էներգիան: Քանի որ Հ. շ–ի տեղադրման համար պիտանի բնական հունում ջրի շարժման արագու– թյունը մեծ չէ (1–2 it/վրկ), ապա գետի հունի լայնական հատվածքի միավոր մա– կերեսին ընկնող տեսակարար հզորու– թյունը, որը կարող է զարգացնել այդպիսի շարժիչը, փոքր է (1–2 կվա/մ2):
ՀՈՒՆԱՏԿԱ, հայաբնակ գյուղ ՌՍՖՍՀ Կրասնոդարի երկրամասի Տուապսեի շրջանում: Սովետական տնտեսությունն զբաղվում է թեյի մշակությամբ, այգեգոր– ծությամբ, բանջարաբուծությամբ, անաս– նապահությամբ: Ունի միջնակարգ դպրոց, գրադարան, ակումբ, կապի բաժանմունք, բուժկայան: Հիմնադրվել է 1861-ին:
ՀՈՒՆԱՆ, նահանգ Չինաստանում, Յան– ցզի գետի միջին հոսանքների և Դունտին– հու լճի ավազանում: Տարածությունը 210 հզ. կւ12 է, բնակչությունը՝ 37,18 մլն (1973), վարչական կենտրոնը՝ Չանշա: Նահանգի արմ–ում և հվ–ում տիրապետում են լեռ– ներն ու բլուրները, կենտրոնական մա– սում և հս–ում՝ հարթավայրերը: Կլիման մերձարևադարձային է, մուսսոնային: Տնտեսության հիմքը գյուղատնտեսու– թյունն է: Մշակվում է նահանգի տարածքի
