Վերցնենք նախ Անդրկովկասը:
1897 թվի համառուսական ընդհնաուր վիճակագրությամբ Անդրկովկասն ուներ 1.800.000 հայություն: Սրանք մաենքն էլ ռուսահպատակ հայեր էին և տասնյակ տարիների ընթացքում ենթակա ընդհանուր զորակոչի: Բնականորեն նաև 1914 թվին այս նույն հայությունը, նախ մինչև 35 տարեկաններնը ընթարկվում են զորակոչի: Ամեն մեկ դաս տալիս էր 10.800 զինվոր, 19-43 տարեկանները, այսինքն 24 դասը պիտի տար՝ 10.800-ը 24 անգամ, որ հավասար է 259.200 զինվորի:
Թուրք մտավորականները, որոնց մեծ մասը զինվորականներ են, պիտի իմանան, որ ռուս կառավարությունը իր զորակոչի գործը դրած լինելով շատ ամուր հիմքերի վրա, հնարավորություն չպիտի տար հայերիին, խուսափելու իրենց պարտականություններից:
Այժմ, ենթադրենք, որ 259.200 հայ զինվորներից մի մասը, ասենք, 109.200-ը՝ զբաղված են թիկունքային և կամ այլ աշխատանքներով, հիվանդներ են և կամ դասալիքներ. ընդհանուր քանակից զեղչելով հանդերձ 109.200-ը մենք նորից կունենանք 150 հազարանոց հայկական սվինների մի պատկառելի քանակ, որ Ռուսաստանը միշտ կարող էր դեմ հանել Տաճկաստանին:
Այժմ, այն թուրքերին, որ մեղադրում են հայ ժողովուրդը այն բանիի մեջ, թե՝ նա գործիք էր ռուսների ձեռքին ընդդեմ թուրքերի, հետևյալ հարցերը պիտի ուղղենք.
1. — Զորակոչի ենթարկված 259.000 հայերը ու՞ր էին ուղարկվում:
2. — Տաճկական ճակատում ընդամենը որքա՞ն հայեր կային արդյոք:
