Բ. — Կամավորական շարժումները սկսվելուց մինչև Էրզրումի գրավումը:
Գ. — Էրզրումի գրավումից հետո մինչև ռուսական հեղաշրջումը:
Նրանք, որոնց կցանկանան թուրքահայ ժողովրդի կոտորածների և տեղահանությունների կարևորագւոյն պատճառը որոնել կամավորական շարժումների մեջ, նրանք անշուշտ քննադատության նյութ պիտի դարձնեն կամավորական շարժումնեիր սկզբնավորությունը և նրանց գոյությունը մինչև կոտորածները: Համատարած տարագրությունների և հայության բնաջնջման ընթացքում կամավորական գնդերի ի հայտ բերած գործունեությանը դատապարտելի կարող է չհամարվել, ուստի կան առնենք այդ շարժումների սկզբնական շրջանի վրա. իսկ կոտորածներից հետո այդ շարժումների ուղղությունը շոշափենք այնչափով, որչափով նրանք կլուսաբանեն մեզ հետաքրքրող հարցերը:
Կամավորական շարժումների նախաձեռնությունը, պատիվն ու փառքը պի պատկանում հայ կյանքի մեջ գործող կուսակցություններից և ոչ մեկին, նա չի պատկանում նաև Դաշնակցության: Միանգամայն ի զուր այս կամ այն հասարակական մարմիններն ու դաշնակցականներից ոմանք, գերագնահատելով այդ շարժման արժեքը, փորձում են դափնիներով կարծված պսակը դնել իր կամ իր կուսակցության գլխին:
Այդ շարժումների նախաձեռնությունը պատկանում է մի քանի մութ մարդկանց և գլխավորապես X դերասանին, որոնք ոչ մի կուսակցության ու հոսանքի չէին պատկանում և որոնք շատ հեռու են եղել մասնավորաբար Հ. Յ. Դաշնակցությունից:
Եվ ուշագրավն այն է, որ հենց այն ժամանակ,
