Ոլորքագլուխը նման է մորխին: Աճում են դրանց հետ միաժամանակ: Դարչնագորշ է: Գլխարկն անկանոն ոլորված է՝ թիականման թամբով սերտաճած ոտիկին: Ոտիկը գլանաձև է, սպիտակ, երկայնակի ծալքավոր: Սունկը սնամեջ է:
Վերջին տարիներին հանդիպում են նաև խոզուկասնկերով թունավորման դեպքեր: Դրանք պարունակում են կարմիր ճանճասպանի թույնին նման, ջերմամշակելիս չքայքայվող թույն (մուսկարին): Խոզուկասունկը կուտակում է նաև ծանր մետաղների վնասակար միացություններ (որոնք պարունակվում են ավտոմեքենաներից արտանետված գազերում, արդ. թափոններում):
Վտանգավոր է նաև գորշավարդագույն հովանոցասունկը: Ս-ում պարունակվող թունավոր տարրերով պայմանավորված՝ տարբերում են թունավորումների մի քանի խմբեր:
1-ին խումբը ներառում է ոլորքագլուխներով թունավորումները: Դրանցում պարունակվող հելվելաթթուն բացասական ազդեցություն է ունենում արյան և լյարդի վրա: Թունավորման ախտանշանները (թուլություն, սրտխառնոց, փսխում, երբեմն՝ լուծ) ի հայտ են գալիս 6-10 ժ հետո: Ժամանակին բուժվելիս՝ առողջանում են:
2-րդ խումբը միավորում է ավելի թունավոր Ս-ով՝ դժգույն գարշասնկով և նրան մոտ տեսակներով, թունավորումները, երբ դրանք սխալմամբ սննդում օգտագործվում են շամպինիոնների ու որոշ խոնավասնկերի (ուտելի Ս.) հետ շփոթության հետևանքով:
Թունավորման ախտանշանները (որովայնի շրջանում հանկարծակի ցավեր, փսխում, ուժեղ լուծ, ընդհանուր թուլություն, ջերմաստիճանի նվազում) ի հայտ են գալիս 8-24 ժ հետո: Մահացության հավանականությունը մեծ է:
3-րդ խմբում առանձնացվում են ճանճասպաններով (կարմիր, մոխրագույն ևն) թունավորումները: Ազդող տարրը մուսկարինն է: Թունավորման 1-ին ախտանշանները (սրտխառնոց, փսխում, լուծ, այնուհետև՝ գլխապտույտ, զառանցանք, բբերի նեղացում) սովորաբար ի հայտ են գալիս 1-6 ժ հետո: Հազվադեպ մահացու է:
Տարբերում են նաև թունավորման 4-րդ խումբ: Այն բնութագրվում է թունավորման ընդհանուր ախտանշանների բացակայությամբ: Թունավորումներ են առաջացնում ծծմբադեղին կոճղասունկը, դևասունկը, գորշավարդագույն հովանոցասունկը ևն: Թունավորման 1-ին ախտանշանները կապված են հիմնականում ստամոքսաղիքային համակարգի խանգարումների հետ և սովորաբար ի հայտ են գալիս 0,5-2 ժ հետո: Տուժածները, որպես կանոն, առողջանում են:
Աղյուսակ Ուտելի Ս-ի քիմ. բաղադրությանը և կալորիականությունը
| Սնկի տեսակը | Քիմ. բաղադրությունը (%-ով) | Կալորիականաթյունը (100 գ մթերքի, կկալ-ով) | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ջուր | սպիտակուցներ | ճարպեր | ածխաջրեր | թաղանթանյութ և ֆունգին | հանքային նյութեր | ||
| Սպիտակ սունկ թարմ | 87,0 | 5,5 | 0,5 | 3,1 | 3,0 | 0,9 | 40 |
| Սպիտակ սունկ չորացրած | 13,0 | 36,0 | 4,0 | 23,5 | 17,0 | 6,5 | 281 |
| Կեչասունկ թարմ | 88,0 | 5,0 | 0,6 | 2,5 | 3,0 | 0,9 | 36 |
| Կեչասունկ չորացրած | 13,0 | 38,0 | 5,0 | 21,5 | 15,0 | 7.5 | 290 |
| Կաղամախասունկ թարմ | 88,0 | 4,6 | 0,8 | 2,2 | 3,5 | 0,9 | 35 |
| Կաղամախասունկ չորացրած | 13,0 | 41,5 | 4,5 | 14,5 | 19,0 | 7,5 | 271 |
| Կաթնասունկ թարմ | 90,0 | 2,5 | 0,4 | 4,3 | 2,2 | 0,6 | 32 |
| Աղվեսասունկ թարմ | 91,4 | 2,6 | 0,4 | 3,8 | 1,0 | 0,8 | 30 |
| Յուղասունկ թարմ | 92,0 | 2,0 | 0,3 | 3,5 | 1,6 | 0,6 | 25 |
| Կոճղասունկ թարմ | 90,0 | 2,0 | 0,5 | 4,0 | 2,7 | 0,8 | 29 |
| Շեկլիկ թարմ | 90,0 | 3,0 | 0,7 | 2,4 | 3,2 | 0,7 | 29 |
| Մորխ թարմ | 90,0 | 3,7 | 0,5 | 4,0 | 0,8 | 1,0 | 36 |
| Խոնավասունկ թարմ | 91,0 | 2,5 | 0,5 | 1,7 | 3,5 | 0,8 | 22 |
| Գետնասունկ թարմ | 75,0 | 9,0 | 0,5 | 13,5 | տվյալներ չկան | 2.0 | 97 |
1-ին օգնությունը Ս-ով թունավորվելիս: Պետք է տուժածի մոտ առաջացնել փսխում (շատ հեղուկներ խմեցնելով), տալ լուծողական: Գրգռող միջոցներ են նաև սև սուրճն ու թունդ թեյը, հակացուցված են քացախն ու թթուները: Ս-ով թունավորման 1-ին ախտանշանների դեպքում պետք է անմիջապես շտապ բժշկ. օգնություն կանչել:
Կանխարգելումը ներառում է ուտելի, թունավոր ու ոչ ուտելի Ս-ի տարբերակիչ առանձնահատկությունների, ուտելի ու պայման. ուտելի Ս-ի մշակման եղանակների իմացություն, ուտելի Ս-ի մթերման, վերամշակման ու վաճառքի սան. կանոնների պահպանում:
Ս. մթերում ու վաճառում են տեսակավորված: Թառամած, որդնած ու շատ հասունացած Ս. սննդում պիտանի չեն: Աղ ու թթու դրած Ս. պահվում են (0-6°C ջերմաստիճանում) տակառներում կամ ապակե բանկաներում՝ մինչև 1 տարի:
Սան. կանոնների համաձայն թույլատրվում է չորացնել Ս-ի միայն որոշ տեսակներ (հիմնականում՝ խողովակավոր և պայուսակավոր): Չորացրած ոլորքագլուխները և մորխերը կարելի է օգտագործել չորացնելուց 2-3 շաբաթ հետո, որպեսզի դրանցում պարունակվող հելվելաթթուն քայքայվի, և Ս. վնասազերծվեն:
Չոր Ս-ում խոնավությունը 12-14 %-ից չպետք է գերազանցի, դրանք պետք է պահել լավ օդափոխվող շինությունում, 10-15°C ջերմաստիճանի և 60-65 % հարաբեր. խոնավության պայմաններում: Չի թույլատրվում չոր Ս. պահել աղ, թթու դրած, ինչպես նաև այլ խոնավ մթերքների հետ նույն տեղում:
Շուկայում թույլատրվում է թարմ, աղ, թթու դրած և չորացրած Ս-ի վաճառքը, սակայն արգելվում է խառը տեսակների Ս-ի, Ս-ի խավիարի և մանրացրած Ս-ով այլ մթերքների վաճառքը: Շատ վտանգավոր են հերմետիկ փակ տարաներում տնային պահածոյած Ս.: Բոտուլիզմի դեպքերի հիմն. պատճառն այդ եղանակով պատրաստված Ս-ի օգտագործումն է: Քանի որ բոտուլիզմի հարուցիչը զարգանում է անօդ պայմաններում, իսկ հերմետիկ փակ տարայում դրա համար ստեղծվում են բարենպաստ պայմաններ (Ս. բոտուլիզմի հարուցչի սպորներով վարակվում են քայքայված բուս. մնացորդներով հարուստ հողից), ուստի Ս. պետք է պահել բաց տարաներում, որտեղ սպորներ հազվադեպ են զարգանում:
ՍՆԿԻԿՆԵՐ ՄԱՆՐԱԴԻՏԱԿԱՅԻՆ, պատկանում են ստորակարգ բույսերին: Ս մ. բաժանվում են բարձրակարգերի (ասկոմիցետներ) և ստորակարգերի (մուկորայիններ): Ս. մ-ի մեծ մասը սապրոֆիտներ են՝ սնվում են կենդ. կամ բուս. ծագման օրգ. մնացորդներով: Շատ Ս. մ. հարմարվել են մակաբույծ կենսակերպի և պատրաստի սննդանյութերը վերցնում են կենդանի բույսերի, միջատների, թռչունների, ձկների ու այլ կենդանիների և մարդու օրգանիզմներից:
Ս. մ. շատ կարևոր դեր ունեն բնության մեջ նյութերի շրջանառությունում: Ինչպես և բակտերիաները, դրանք, քայքայելով օրգ. նյութերը, նպաստում են հումուսի առաջացմանը: Բակտերիաների համեմատ Ս. մ-ի բջիջները խոշոր են (մի քանի միկրոնից մինչև 100 միկրոն), ունեն բարդ կառուցվածք և ազոտային նյութեր պարունակող բջջապատ: Բջիջը կազմված է բջջապլազմայից, 1 կամ մի քանի կորիզներից,
