Սա իրողութիւն է:
Իրողութիւն է եւ այն, որ այսօր չկայ ոչ մի ոյժ, որ կարողանար
փոխարինել Հայաստանում բօլշեւիկներին: Բօլշեւիկները պւտք են
Հայաստանին:
Որքան հասկանում եմ, դու եւս չես հերքում այս շատ պարզ
ճշմարտութիւնը, բայց պահանջներ ունես, որոնք չեն բաւարարւած եւ
ահա այստե՛ղ է, որ հակադրում ես բօլշեւիկներին Հ. Տ. Դաշնակցութիւնը:
Ո՞ւր է «միացեալ» Հայաստանը, հարցնում ես դու. ունե՞ն
բօլշեւիկները այդ պահանջը իրանց դրօշակի վրայ:
Չունեն:
Իսկ մենք, որ շարունակում ենք կրկնել այդ պահանջը մեր
կուսակցական որոշումների մէջ — ի՞նչ հեռանկարներ ունենք
առջեւներս: Քաղաքական լուրջ պահա՞նջ է դա, թէ մի անբովանդակ
ֆօրմուլ, որ կրկնում ենք միայն մեզ մխիթարելու, մեր սիրտը
հովացնելու համար, ի՞նչ իրական բովանդակութիւն ունի այդ պահանջը
այսօր, 1923 թւական յունիսին, բնաջնջւած թուրքահայութեան ու
յաղթական Թիւրքիայի հանդէպ:
Ո՞ր «երկու» Հայաստաններն են, որ պիտի միացւեն:
Փորձենք մի քիչ զգաստ լինել — չէ՞ որ պետական մարդու առաջին
պարտականութիւնն է դա:
«Երկրորդ» Հայաստանը գոյութիւն չունի այլեւս:
Սոսկալի է այս խօսքը, բայց խօսքը չարտասանելով կարելի՞ է
փոխել իրականութիւնը:
Սեւ դաշնագիրը ստորագրելու շրջանում մենք դեռ ունէինք որոշ
յոյսեր. կարո՞ղ ենբ ասել նոյնը այսօր: Ո՞վ պիտի խլի Թիւրբիայի ձեռից
հայկական վիլայէթները, ուր մի հատիկ հայ չի մնացել այլեւս: Ո՞վ
պիտի դուրս քշի այնտեղից թուրքական բանակը ու քրդական
աշիրաթները. Ո՞վ պիտի հաւաքի աշխարհի չորս կողմը ցրւած
թրքահայութեան բեկորները, բերի տուն, շէնացնի աւերւած երկիրր,
ապրելու ու աշխատելու հնարաւորութիւն տայ: Ո՞վ պիտի պաշտպանի
երկարաձիգ սահմանները ու արգելի թուրքերին ներս խուժելու երկիր...
Այդ բարդ ու շատ դժար գործողութիւնները կատարելու համար
ո՞վ պիտի մատակարարի Հայաստանին քաղաքական օգնութիւն,
ռազմական ոյժ ու վագօններով ոսկի:
Բօլշեւիկները «միացեալի» պահանջ չեն դնում...
Այո, իսկ Հ. Յ. Դաշնակցութիւնը կարո՞ղ է լրացնել բօլշեւիկների
այդ պակասը: Ո՞ւմ եւ ինչ ոյժի վրայ յենւած պիտի կատարի նա այդ
հսկայական աշխատանքը դրսի ոյժի, հարկաւ, որովհետեւ ներսում
թուրքն է ուռած
