ԲԱաՅԱՆ Զուի Հայկի (ծ. 10.2.1935, Ստեփանակերտ), գուղ, հրապարակախոս, բժիշկ, Ղարաբաղյան ազգային-ազատագրական շարժման ղեկավարներից։ Սպուտի վաւպետ (1967)։ 1953-57-ին ծառայել է ԽՍՀՄ ԶՈՒ Բալթիական նավատումում։ Ավարտել է Ռյազանի (Ռուսաստան) Ի. Պավլովի անվան բժշկական ինստիտուտը (1963)։ 1963-73-ին աշխատել է Կամչատկայի մա պային հիվանդանոցում։ 1967-ին ինքնաշեն «Վուլկան» և «Գեյզեր» նավակներով ընկերների հետ Կամչատկայից հասել է Սև ծով, իսկ 1970-ին Խաղաղ օվկիանրաով՝ Ատլանտյան օվկիանրա։ 1973-ի ձմռանը շնասահնակով անցել է Կամչատկայի և Զուկոտկայի տունդրաները, հասել մինչև Սառուցյալ օվկիանրա։ 2004-ին «Կիլիկիա» առագաստանավով անցել է 7 ծովով և հասել Վենետիկ։ Բ-ի ճանապարհորդությունների ապասիքն են եղել «Հխղոկրատի գվսարկը» (1972), «Երկնագույն ճանապարհներ» (1975) և «Սոյիտակ մարաթոն» (1980, ռուսևւևն) և այլ գրէևւ։ «Օջախ» (1981) գրքում գրել է Հայաստանի. Նախիջևանի և Լևցախի մասին։ Գրքի լույս տեսնելուց հետո թուրք-ազերի պատմաբանները, չկարողանալով հակափաստարկներ բերել, հարձակումներ են սկսել Բ-ի անձի նկատմամբ։ Նար «Հատուցում», «Խիղճ», «Բարության ծառ» զլքերը նվիրված են շրջակա միջավայրի առողջացման, տնտեսական հարցերին։
Բ. Շարժման և Ղարաբաղյան պատերազմի տարեգխներից Է, Ղարաբաղի ազատագրման և անկախության ջատագովը։ Պայքարել է ոչ միայն Արցախի հարցի, այլև, ամբողջությամբ վերցրած Հայ դատի արդար լուծման համար՝ համոզված, «ու կարող ենք ինքներս մեզ հաղթել, մեր մեջ սպանելով ստրուկին, ազատագրվել զոհի ախտանիշից և հաղթել, եթե զիտակցհնք, ու դատապարտված ենք հաղթության, ու պռատությունն ամեն ինչի վերջն Է…»։ Բ-ի ստեղծագործություններն աչքի են ընկնում ներգործության տեսական ուժով և ճանաչողական բնույթով։ Բ. մերկացրել է պանթուրքիզմի ռազմամոլ ծրագրերը, պատմության կեղծարարներին և մասնավորապես Խոջալուի ազատագրման զեղծարարներին։
Ղարաբարլյան շարժման մասին առաջին գիլքը՝ «Հայկաշենը», գրել է 1988-ին և հոոտարակել Երևանում և ԱՄՆ-ում։ Գրքում պատմում է սկսվող ազատագրական պայքարի մասին։ Բ. իրատեսորեն է մեկնաբանել ղարաբաղյան ոգու բացառիկության գաղտնիքը՝ ներառված ազատատենչ հայ անհատի մեջ։
Արցախի ազգային-ազատագրական պատերազմի, հերոսների, շրջափակման մասին «Դժոխք և ղրախտ» (Ե., 1995) գիլքն ազատության համար պայքարող մարդկանց և հերոսական կյանքի ընղարձակ համայնապատկեր Է՝ զլված իրադարձությունների մասնակից հեղինակի օրագրային զրառումներով, վավերազրական ակնարկներով ու գծանկարներով։ «Բժիշկ Մարությանը» վավերագրական վիպակը Արցախի ռազմական բժշկության և ռազմադաշտային վխաբուժության հիմնադիր Վ. Մարությանի հերոսական կյանքի մասին Է։ «Երեկ, այսօր, վաղը» գրքում փիլիսոփայական-հրապարակախոսական երկխոսության ժանրով (լրագրող Գ. Մկրտչյանի հետ) ներկայացրել է իր ժամանակակիցներին հուզող թեմաներն ու խնղիրները։ Այն Ղարաբաղյան շարժման և ռազմական գործողությունների տարեզրություն Է։ Բ. հեղինակ է «Գոտեմարտ» երկսերիանոց (ռեժիսու՝ 5ու. Երզնկյան, գլխավոր դերում՝ Ա. Ջիգարխանյան) և «Ասիայի ծայրամասում» (ռեժիսու՝ Ն. Միխալկով) կինոնկարների սցենարների։ 1980ական թթ. նրա անվան հետ անխզելիորեն կապված է Ղարաբարլյան շարժումը։ 1988-91-ին Մ. Գոդաչովի, Ա. Յակովլևի և ԽՄԿԿ ԿԿ և գուծաղիր իշխանությունների բարձրագույն տարբեր գործիչների հետ հանդիպումների ժամանակ, ԽՍՀՄ ժողպատգամավուների համազումարներում, Բ. Ելցիճիճ հղած նամակում ներկայացրել է Արցախյան հիմնախնդիրը, ԼՂԻՄ-ում տեղի ունեցող ողբերզությունների հիմքերը, պանթուրքիզմի տարածման վտանգավորությունը, պատճառաբանված ու հիմնավորված ելույթներով դատապարտել Ադրբեջանի և Կենտրոնի կողմից կատարված հակաօրինական, հակահայկական գործողությունները։ Բաքվի ջարդերից հետո, 1985- ի փետրվարի 19-ի ԽԱՀՄ ԳԽ երկու պալատների միացյալ փակ նիստում, դիմելով Մ. Գուբաչովին, ասել Է. «Ես համոզված եմ, ու ամեն ինչ սկսվում է ձեզանից, Միխայիլ Սերգեևիչ։ Հիշո՞ւմ եք, երբ Դուք 1988-ի փետրվարին մեզ հարցւիք «իսկ դուք մտածե՞լ եք 200 հզ. այն հայելի մասին, ու ապրում են Բաքվամ… սարսափելի Է, երբ իրավական պետության մեջ այդ նույն պետությունն ի կիճակի չէ ապահովել իր քաղաքացիների անվտանգությունը…»։ Բ. 1990-ի սեպտեմբերի 9-29-ին «Մոսկվա» հյուրանոցի իր համարում հայտարարել է հացադուլ՝
