կան թթ.. հիսնականում սակավահող Դիզակ, Վարանդա և Խաչեն գավառներում, մասամբ նաև Շուշիում։
Մինչև 1918-ը երկրամասում գործել են մետաքսաթելի 36 և թելի պուման 10 ֆաբւիկա. ուտեղ աշխատել է շուրջ 2750 բանվոր։ Ղարաբարլյան մետաքսաթելը մեծ համբավ է վայելել միջազգային շուկայում և սպառվել գլխավորապես Ռուսաստանում, Ֆրանսիրսյում։ 1879-ին Ֆիլադելֆիայում (ԱՄՆ) կազմակերոլված միջազգային տոնավաճառում Ղարաբաղի մետաքսն արժանացելէ արծաթե. իսկ 1882-ին Մոսկվայի միջազգային ցուցահանդեսում՝ ոսկե մեդալների։ XIX դ. վերջերին Ղարաբաղի մետաքսից գործվել են Փարիզի Ելիսեյան պալատի վարազույրները։
1918-20-ին. թուրք-ադրբեջանական ինտերվենցիայի ժամանակ, քայքայվել, ավերվել և թալանվել են մետաքսագործական ֆաբւիկաները։ Միայն Լեռնային Ղարաբադին ինքնավարություն տալուց հետո է սկսվել մետաքսարղյունաբերության վերականգնումը։ 1923-ին արտադրվելէ 1,6 .տմետաքսաթել, իսկ մինչև 1925-ը վերագործաւկվել է 15 մասնավոր ձեռնարկություն։ 1926-ին կազմակերպվել է «Ղարմետաքս» տրեստը։ 1930-ին ազգայնացվել են մետաքսագործական ձեռնարկությունները. 1929-ին գործարկվել է Ստեփանակերտի մետաքսագործական ֆաբւիկայի 1-ին, իրւկ 1943-ին՝ 2-րդ հերթը։ 1961-ին արտադրվել է 13-15 մլն մ մետաքսե գործվածք և նույնքան բնական մետաքսաթել։ Սակայն արտադրված գործվածքը տարվել է Նուխի և արտահանվել արլւբեջանական պիտակով, ստացված շահույթը տնօրինել է Նուխիի ձեռնարկությունը։
1950-ական թթ. բոժոժի արտաղրության ծավալներն ավելացնելու նպատակով Բաքվի թելադարնքով Ղարաբաղում սկսել են ծառահատել. տարեցտարի կացնահարել թթենու շահութաբեր այգիները։ Եվ միայն ԽՍՀՄ ԳԽորոշմամբ ԼՂԻՄ-ում հաստատված հատուկ Կառավարման կոմիտեի նախագահ Ա. Վոլսկու միջամտությամբ դսպարեցվել են ծառահատումները և ընդհանրապես բոժոժի արտադրությունը։
Նյութական մշակույթի հուշարձաններն ու պեղածոները վկայում են. ու Արցախ-Ղարաբաղը Հայաստանի խաղողագործության հնագույն օջախներից մեկն է և զգալի զարգացման է հասել դեռես ուրարտական ժամանակներում (մ.թ.ա. 1Ճ-\Ս դդ.)։ Արցախ-Ղարաբաղի զինեգործության բարձւ մակապակի և մեծ ծավալի մասին են վկայում ինչպես օտար ու հայ պատմիչները.
այնպես էլ ճարտարապետական հուշարձանների՝ շենքերի. խաչքարերի. շիրմաքանդակների արձանազրությունները և պատկերաէանդակները։ Խաղոդի նու՝ «մաղաղիս» այզիներ հիմնելու և եկեղեցիներին նվիրաբերելու մասին վիմական արձանազրություններ են պահպանվել Դաղիվանքում (V-XIII դդ.) և Խաթոսվանքում (XIII դ.)։ Վաղ միջնադարի աղբյոսազիտական տվյալների մեջ հատկանշական է Վաչագան Բարեպաշտի (V դ.) «Սահմանաւբություն կանոնականի» 4-րդ կետը, ուը կոնկրետ տեղեկություններ է հայտնում զինեհումրի շրջանառության մասին։ Հետագա ժամանակների ադբյուրներում սալեն խաղողագործության ու զինեգործության մասին խոսվում է որպես Արցախ-Ղարաբաղի հայ բնակչության կարևորագույն զբաղմունքից մեկը։ 1895-ին երկրամասում արտադրվել է 186 հզ. դույլ զինի և 300 հզ. դույլ թթի օդի։ Իսկ այզիների տարածությունը համապատասխանաբար եղել է 2200 և 1850 հա՝. 1913-ին Անդրկովկասում տարբեր հումքերից թորած օղու 10 %-ը. Եփզավետպորի նահանգում՝ 90 %-ը ստացվել է ղարաբաղյան հանրահայտ «շահ» թթից և ապահովել երկրամասի գյուղատնտեսությունից գոյացած ամբողջ եկամուտի 18 %-ը։
1965-80-ական թթ. պտղաբուծության, բանջարաբոստանային. տեխնիկական, հացահատիկային բույսերի ցանքատարածությունների հաշվին ընդարձակվել են խաղողի այգիները։ 1985ին «Ղարսովխոզգինտրեստը» վերամշակման համար ընդունել է մարզում արտադրված 172 հզ. 5 խաղող։ Մակայն ստացված զինու հումքի չնչին մասն է տեղում վերամշակվել և շշալցվել, որի արղյունքում ստացված ամբողջ եկամուտը տնօրինել է Բաքուն։
Խորհրդային տարիներին ԼՂԻՄ-ում գործել են նաև գուգագործական, էլեկտոստեխնիկական. կոշիկի, կափ, գիԱու-կոԱյրււԼլի. կահույրի փոքլ հզորության ձեռնարկություններ, որոնց համախառն արտադրանքը 1970-ին կազմել է շուրջ 97 մլն ռուբլի, 1913-ի համեմատությամբ աճել 11.6 անգամ։ Մինչդեռ պաշտոնական Բաքուն շրջանառության մեջ է դրել ԼՂԻՄ-ի արդյունաբերության անի անհավատալի 912 անգամ ցուցանիշը։ Եվ այդպես տարիներ շարունակ վիճակագրական պատկերը կեղծվել է։
Ավերին. ԼՂԻՄ կազմավորման 40, 50 և 60ամյակներին նվիրված հոբելյանական (Բաքվում հրատարակված) գրքույկներում նյութելը մատուցվել են այնպես, ու իբւ խորհրդային Լեռնային Ղարաբաղի կյանքի բոլու բնագավառներում
