րին։ 1991-ի ապրիլ-մայիսին «Օղակ» գործողության ժամանակ հակառակորդը խորհրդային ։ ՆԳ զուքերի աջակցությամբ գոսվել է գյուղը։
Բնակիչները տեղահանվել են և բնակություն հաստատել ԼՂՀ-ի հ ՀՀ-ի տարբեր բնակավայրերում։ Գյուղը ժամանակավորարդես գտնվում է հակառակորդի վերահսկողության տակ։
ՄԱՐՏՈՒՆԻ (մինչև 1925-ը՝ Խոնաշեն), քաղաք ԼՂՀ Մարտունիի շրջանում, համանուն շրջանի վարչական կենտրոնը։ Ստեփանակերտից ք 41 կմ արևելք 400 մ բարձրության վրա։ Վարչական տարածքը՝ 4678 հա։ Բնակչությունը՝ 4800 I (2003)։ Մ-ի համայնքում ներառված են նաև Կաքավաձոր, Քաջավան, Մուղանլու գյուղերը։ Գտնվում է շրջանի արևելյան հարթա վայլային ։ մասում՝ Խոնաշեն գետի ձախ ափին։ Ունի միջնակարգ (2), արհեստագործական և երաժշտական դրդրոցներ, մշակույթի տուն, կենտրոնական գրադարան, պատմաերկրագիտական թանգարան, շրջանային կենտրոնական հիվանդանոց, բուժմանկաբարձական կետեր (2), հրապիտալ, հակահամաճարակային և անասնաբուժական կայաններ, զինու գործարան, թռչնաբուծական ֆաբւիկա, կենցաղսպասարկման կոմբինատ, կապի հանգույց։ 2000-ից Մ-ում կառուցվում է եկեղեցի։ Զբաղվում են այգեգործությամբ, պտղաբուծությամբ, հացահատիկային բույսերի մշակությամբ։
1988- ին Մ-ում կագմավորվել են կամավորական ջոկատներ (հրամանատարներ՝ Ա. Արզումանյան, Վ. Խաչատրյան, Մ. Երեմյան, Մ. Օհանյան, Մ. Մոսիյան, Հ. Մարգսյան), որոնք հետագայում սերառվել են ՄաՀտաԱիի պաշտպանական շրջասի ստորաբաժանումների մեջ։ Ջոկատներն առանձին կամ ՊՇ-ի ստորաբաժանումների կազմում մասնակցել են Ամիոոնլարխ Մոպանլուի, Կուրապատկինոյի, Խոջավենդի, Ղարաչուխ բլուրի, «Մևան-4, 109 և 17» դիրքերի. Օմարի լեռնանցՓ, Մարտակերտի և այլ շրջանների ինքնապաշտպանական և ազատագրական մարտերին։ Ռազմական տարբեր գործողությունների ժամանակ հրամանատարներ են եղել Մ. Մելքոնյանը Ավո), Հ. Հաայանը, Մ. ՄսփյաՐւը. Մ. ՕհանյաՍը, Վ. Խաչատրյանը և ուրիշներ։ Մ-ից ԼՂՀ Մարտական խաչ» 1-ին աստիճանի շքանշանով պարգևատրվել են 5ու. Գասպարյանը, Գ. Ղափբյանը, Հ. Ջիվանյանը, Ա. էյրեմյանը. Մ. Մոտի) անը, Մ. Աուլեյմանյանը, 2-րդ աստիճանով՝ Տ. Աբրահամյանը, Գ. Գասպարյանը, Գ. Իշխանյանը, Մ. Ղահրամանյանը, Ռ. Մուսայեյյանը, Ֆ. Պողոսյանը, Գ. Ստեփանյանը, Ա. Հակոբյանը, Գ. Մարգսյանը, հետմահու՝ 1-ին աստիճանով՝ Վ. Առստամյանը, Կ. Ավանեսյանը, Վ. Խաչատրյանը, 2-րդ աստիճանով՝ Ա. Ավանեսյանը, Ա. Արզումանյանը, Ռ. Մարտիրոսյանը, Մ. Ագիգ յանը, Մ. Ագիգյանը, Վ. Ագիգյանը, Ա. Մարգսյանը, Կ. Օղուբաբյանը, Մ. Մոսիյանը։ Մ-ից զոհվել է 129 ազատամարտիկ։ Մ-ի Հաղթանակի հրապարակում կանգնեցվել է Մ. Մելքոնյանի մարմարե հուշարձանը (քանդակագործ՝ Լ, ԹոքմաջՄարտունիի հրապարակը յան) և կառուցվել Մպիտակի երկրաշարժի ու Մումգայիթի ցեղասպանության զոհերի հիշատակը հավերժացնող հուշարձան-համափրը։
Ա. ԱպումաՏյաՈ
ՄԱՐՏՈՒՆԻԻ ԿԱՄԱՎՈՐԱԿԱՆ ԳՈՒՄԱՐՏԱԿ, կագմավորվել է 1992-ին՝ ՀՀ Մարտունի քաղաքում ստեղծված կամավորական ջոկատի և ՀԱԲ-ի վաշտի միավորամբ։ Գումարտակը համալւվել է շրջանի Վարդենիկ,ՆերՐին Գետաշեն, Լիճք, Գեղհովիտ, Վաղաշեն, Աստղաձոր գյուղերի կամավորականներով։ Գումարտակի վաշտերից մեկը կազմավորված էր միայն վարդենիկցիներից և կրում էր «Գայլավաշտ» անունը։
1988- 94-ին ջոկատները կամ գումարտակը մասնակցել են ՀՀ Եղեգնաձորխ Վայխ, Վարդենիսի, ճամբարակի, Նոյեմբերյանի, Տավուշի և ԼՂՀ Լաչինի (Ղոչազ, «Կոբրա» բարձունք), Մարտակերտի, Քելբաջարի (Օմարի լեռնանցք) շրջանների ինքնապաշտպանական և ազատագրական մարտերին։ Ռազմական տարբեր գործողությունների ժամանակ հրամանատարներ են եղել Հ. Հարությունյանը (գումարտակի), Թ. Կարապետյանը, Օ. Պետրոսյանը, Գ. Մհլամյանը։ Գումարտակից «Մարտական ծառայության համար» մեդալով պարգևատրվել է 2, «Մայրական երախտագիտություն Արցախի քաջորդիներին» հուշամեդալով՝ 6, զոհվել է 9 ազատամարտիկ։
ՄԱՐՏՈՒՆԻԻ ՇՐՋԱՆ, վարչատարածքային միավոր ԼՂՀ-ում։ Կագմավորվել է 1991-ին՝ ԼՂԻՄ նույնանուն շրջանի (ստեղծվել էր 1930ին) հիմխ վրա։ Գտնվում է ԼՂՀ-ի հարավարևել-
