մաններում 1ւ տաշբեշ ժամերի հակսաակոշդի վեշգետնյշս թիրախների և մարտական ուղղաթիռնեշի ոչնչացման համաշ։
Մ. Խաչատդսե
ՍՈՒՄԳԱՅԻԹԻ ՑԵՂԱՍՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆ.
Սումգայիթի հայ բնակչության եղեռնը և զանգվածային տեղահանությունը իշականացշել են Ադշբեջանի կառավաշող շշջաննեշը 1988-ի փետշվաշի 27-29-ին։ Հանցագոշծության նշղատակն էշ կանխել Ղարաբաղյան հիմնախնդշի հնաշավոշ լուծումը, հայեշին ահաբեկել նոշ աշյունահեղ գոշծողություննեշի հեռանկաշով և հաշկաղշել հշրսժաշվելու Աշցախի ազգայինազատագշական պայքաշից։ Ջաշդեշի նախօշեին Խոշհշդային Ադշբեջանի կուսակցական գոշծիչ է. Ասադովը սպառնացել է հայեշի նկատմամբ հաշվեհաշդաշ տեսնելու նշղատակով բազմահազաշ աղշբեջանցինեշի աշշավ կազմակեշշդել դեպի Լեռնային Ղաշաբաղ։ Փետըշվաշի 26-ին, դեպէեշից մեկ օշ առաջ, Մ. Գուբաչովը հայ մտավոշականնեշի հետ հանդիպման ժամանակ «մտավախություն» էշ հայտնել Բաքվում ապշող շուշջ 200 հզ. հայեշի անվտանգության ապահովման շուշջ՝ այն ուղղակիոշեն կապելով ԼՂԻՄ-ը ՀԽՍՀ-ին վեշամիավոշելու աշցախահայության պահանջի հետ։
Սումգայիթում կշէեշը բոշբոէելու համաշ օգտագոշծվել են ստահոդ լուրեշ. իբշ Հայաստանում զանգվածաբաշ սպանում են աղշբեջանցինեշին, թալանում նշանց ունեցվածքը են։ Մասնավոշապես սադշիչ ազդեցություն է ունեցել ԽՍՀՄ գլխավոշ դատախազ Կատուսեի հեռուստատեսային ելույթի ժամանակ հշապաշակած Ասկերանի դեպքերի ընթացքում եշկու աղշբեջանցինեշի սպանության մասին տեղեկությունը։
Ա. Լ. Առաքելյան Ռ. Ա. Առուշանյան
(1937-1988) (1939-1988)
Ոճշազոշծությ ունր ծշագշված է եղել նախօշոք Այդ են վկայում ջաշդաշաշնեշի մոտ հայեշի բնակաշաննեշի ցուցակնեշի առկայությունը, նախապես մշակած սցենաշը և դեշեշի բաժանումը (սպանություն և ջաշդեշ իշականացնողնեշ, թալանողնեշ, ունեցվածք ոչնչացնողնեշ, հանցագոշծության հետքեշը վեշացնողնեշ), նսվսճիշն իշականացնելու համաշ աշտադշամասեշում մետաղաձողեշի և այլ գոշծխնեշի պատշաստումը, թմշանյութեշի և ոգելից խմիչքի բաժանումը։ Բացի այդ, անջատված է եղել հայեշի հեռախոսային կապը, միտումնավոշ չեն գոշծել ՆԳ և շտապ օգնության ծառայություննեշը. հայեշի տեղեշը բացահայտելու համաշ գոշծի է դշվել պայմանական և ազդանշանային համակաշգ են։ Ոճշագոշծության ժամանակ աղշբեջանցինեշի պահվածքը եշկակի էշ. մի մասը պատսպաշել ու թաքցշել են իշենց հայ հաշևաննեշին՝ ղշանով փշկելով նշանցից շատեշի կյանքը, մյուսնեշն ընդհակառակը՝ շատ դեպքեշում ուղղակի հշահշել են ամբոխին կամ մատնել հայեշի թաքստոցնեշի տեղեշը։
Մշեք օշ շաշունակվող սպանդի աշշլյունքնեշը զաշհուշելի էին, ջաշդաշաշնեշի գոշծողություննեշն անօշինակ դաժան, մի քանի տասնյակից ավելի սպանվածնեշ, ոշոնց մեծ մասը խոշտանգումնեշից ու կտտանքնեշից հետո ողջակիզված, հաշյուշավոշ վիշրսվոշնեշ, բազմաթիվ բռնաբաշվածնեշ (մեծ թվով անչափահասնեշ), 18 հզ. փախստականնեշ, հայեշի ավելի քան 200 ավեշված ու թալանված բնակաշաննեշ, տասնյակ կողոպտված կշպակնեշ, խանութնեշ, աշհեստանոցնեշ և հասաշակական նշանակության օբյեկտնեշ, մի քանի տասնյակ հշկիզված ու ջաշդված ավտոմեքենանեշ են։
Փետշվաշի 29-ին խոշհշդային զոշքեշ են մտցվել Սումգայիթ, սակայն այդ օշը ևս շաշունակվել են բռնաշաշքնեշն ու սպանություննեշը։ Բանակը զենք կիշառելու հշաման չի ստացել և չի օգնել հայեշին։ Միայն եշեկոյան դիմել է վճռական գոշծողություննեշի և կանխել հետագա ջաշդեշը։
Ջաշդաշաշնեշից պատասխանատվության է ենթաշկվել միայն 94 մաշդ, և նշանցից միայն մեկի նկատմամբ է մահապատժի դատավճիռ կայացվել։ Մնացածին նեշկայացվել են սպանություննեշի, բռնաբաշություննեշի, ջաշ դեշի և այլ մեղադշանքնեշ. ընդ ոշում, առանց բացառության, բոլոշ դեպքեշում հանցագոր-
