Էջ:Շարահյուսություն, Օժանդակ ձեռնարկ ուսուցչի համար (Syntax, additional manual for teachers).djvu/5

Վիքիդարանից՝ ազատ գրադարանից
Այս էջը հաստատված է
ՆԱԽԱԴԱՍՈՒԹՅՈՒՆ

Նախադասությունը, որպես հաղորդակցական միավոր, ունի և՛ առարկայական (օբյեկտիվ), և՛ ենթակայական (սուբյեկտիվ) բովանդակություն։ Առարկայական. Մասիսը մեր սիրո և կարոտի մարմնացումն է։ Երկրագունդը պտտվում է իր առանցքի շուրջը: Անձրևը հետզհետե դադարեց։ Ծառերը կանգնած են հերոսների պես։ «Ես ձեզ ասում եմ՝ կգա ոգու սով, և դուք կքաղցեք ճոխ սեղանների մոտ» (Ավ. Իս.)։ Ենթակայական. Ի՜նչ հրաշալի է գարնանային առավոտը, ջա՜ն: «Ափսո՜ս, Անո՜ւշ, սարի ծաղիկ...» (Հ. Թ.)։ «Մոռանա՜լ, մոռանա՜լ ամեն ինչ, Ամենին մոռանալ» (Վ. Տ.)։ Չորս հարյուր հիսունմեկ թվական... Մայիսի քսանվեց... Ավարայրի ճակատամարտ... Բերված նախադասությունները և՛ նման են իրար, և տարբեր են միմյանցից։ Նման են մեկ հիմնական հատկանիշով՝ միտք արտահայտելով՝ ստորոգում ունենալով: Տարբեր են իրենց գլխավոր և երկրորդական անդամների առկայությամբ ու բացակայությամբ, պարզությամբ ու բարդությամբ, համառոտությամբ ու ընդարձակությամբ, մտքերի կոնկրետությամբ։ Ուրեմն՝ նախադասության համար կարևոր չեն այդ տարբերությունները. ամենաանհրաժեշտն այն է, որ նա ունենա ստորոգում: Երկրորդ՝ նախադասության ամենակարևոր հատկանիշներից մեկն էլ հնչերանգային ավարտվածությունն է։ Հիրավի, հանձնվել, լռություն և սրանց նման հազարավոր միավորներ բառային մակարդակում բառույթներ են, ձևաբանականում՝ բայ (դերբայ) և գոյական, մինչդեռ շարահյուսականում՝ նախադասություններ, եթե դրանցով միտք ես արտահայտում (— Հանձնվե՜լ,.. Լռությո՛ւն, ընկերնե՛ր)։ Այո՛, սրանք, նախադասություն դառնալու համար, ձեռք բերեցին որոշակի առոգանություն և հնչերանգային ավարտվածություն։ Այս հատկանիշները շատ կարևոր (պարտադիր) են նաև բարդ նախադասությունների համար։ Ըստ որում, եթե հնչերանգային դադարն ավարտվի բարդ նախադասության որևէ բաղադրիչից հետո, ապա բարդությունը կքայքայվի։ Ավելի՛ն. բարդ նախադասությունը հենց այդպիսին է իր կազմի մեջ մտնող բաղադրիչ-նախադասությունների մտային (ստորոգային) կապերի միասնությամբ ու հնչերանգային «համատեղ» ավարտվածությամբ: Այսպես, օրինակ՝