Էջ:Տնային տնտեսության հանրագիտարան (Household encyclopedia in Armenian).djvu/590

Վիքիդարանից՝ ազատ գրադարանից
Այս էջը հաստատված է

գ սուպերֆոսֆատ, 30 գ կալիումական աղ)։ Պարարտանյութերը լցնել 10-15 սմ խորությամբ, քանի որ արմատների հիմնական զանգվածը գտնվում է մինչև 15 սմ խորության վրա։

Տնկումը. լավագույն ժամկետը վաղ գարունն է (ապրիլ-մայիսի սկիզբ), քանի որ հողի բարձր խոնավությունն ու օդի համեմատաբար ոչ բարձր ջերմաստիճանը նպաստում են բույսերի արագ արմատակալմանը և աճին։ Բ. կարելի է տնկել նաև օգոստոսի վերջին-սեպտեմբերի սկզբներին։ Ժամանակին և ճիշտ աշնանային տնկումը նույնպես ապահովում է լավ արմատակալումը և հաջորդ տարվա առատ ծաղկումը։ Աշնանը Բ. պետք է տնկել ցողունների հետ միասին՝ կտրելով վերջիններիս միայն վերին 1/3 մասը, քանի որ առանց տերևների (որոնց միջոցով սննդարար նյութերը հասնում են արմատներին) բույսը չի կարող լավ արմատակալել և հաջորդ տարվա աճման բողբոջներ առաջացնել։ Ցողունները կտրել հողը սառելուց և տերևները մահանալուց հետո։ Որպես բացառություն Բ. կարելի է տնկել նաև ամռանը, բայց այդ ժամկետում բույսի աճը խիստ ուշանում է։ Թփերը հանելուց առաջ պետք է ջրել, հողը պահպանել արմատների վրա։ Թուփը բաժանել խոշոր մասերի։

Ցածրաճ սորտերի սնուցման մակերեսը 35x35 սմ է, բարձրաճներինը՝ 50x50 սմ։ Նման պայմաններում Բ. նույն տեղում կարող է աճել 4-6 տարի։ Պետք է տնկել նախապես ջրով լցված փոսիկներում, որտեղ արմատներն ազատ տեղավորվեն։ Արմատներն ուղղել տարբեր կողմեր ու մի փոքր ներքև, այնուհետև ծածկել հողով և պնդացնել արմատների մոտ։ Կոճղարմատը պետք է լինի 3-5 սմ խորությամբ։ Տնկելուց հետո պարտադիր ջրել։ Հաջորդ երկու շաբաթվա ընթացքում ջրել 2-3 օրը մեջ։ Սածիլելիս արմատները չպետք է չորանան, իսկ եթե չորացել են, ապա 10-12 ժամ պահել ջրում կամ հետերոաուքսինի լուծույթում։

Ուշ աշնանը ձեռք բերած տնկանյութը չտնկել, թաղել հողում (20-25 սմ խորությամբ), սառը քամիներից պաշտպանված վայրում։ Հողը սառելուց հետո ծածկել չոր տերևներով կամ տորֆով։

Խնամքը. Բ. կենսակայուն, սակավ պահանջկոտ բույս է։ Բնականոն խնամքի դեպքում գեղազարդիչ հատկությունները լավանում են։ Հողը պետք է պարարտացնել, ջրել, փխրեցնել, տորֆածածկել, մոլախոտերը քաղհանել և պայքարել վնասատուների ու հիվանդությունների դեմ։ Խորհուրդ է տրվում 1 մ² ջրել 15-20լ ջրով (հիմնականում երեկոյան), որպեսզի այն հասնի մինչև 20 սմ խորության։

Չոր, տաք աշնանը Բ-ները վաղ են ծաղկում, ուստի վեգետացիան երկարացնելու, բույսերին սննդարար նյութեր կուտակելու հնարավորություն տալու համար պետք է ջրել նաև ծաղկաթափից հետո։ Ջրելուց հետո հողը փխրեցնել, մոլախոտերը քաղհանել, ծածկել բուսահողով, կոմպոստով, տորֆով (2-3 սմ շերտով)։

Բ. ցրտադիմացկուն է, սակայն անբարենպաստ եղանակին (վաղ սառնամանիք, անձյուն ձմեռ և այլն) տեղի է ունենում բույսերի զանգվածային ոչնչացում։ Սառչում են աճման բողբոջները, այնուհետև կոճղարմատները, իսկ արմատները քիչ են տուժում։ Պահպանության համար այդպիսի ձմռանը բույսերը պետք է ծածկել չոր տերևներով կամ տաքացնող նյութով։

Ավելի ուշ ծաղկման համար խորհուրդ է տրվում կոկոնակալումից առաջ ծերատել, այդ դեպքում զարգանում են կողմնային ընձյուղներ, որոնք զգալիորեն ուշ են ծաղկում։ Ծաղկման շրջանը կարելի է երկարացնել նաև ծաղկաբույլից հեռացնելով առանձին ծաղիկներ և ծաղկաթափ ճյուղեր։

Աշնանը, հողը սառելուց անմիջապես հետո, պետք է ցողունները հիմքից կտրել և այրել։

Պարարտանյութերը. վեգետացիայի շրջանում բույսերը պետք է սնուցել՝ հաշվի առնելով զարգացման փուլերը։ Ձյունը հալվելուց և հողը չորանալուց անմիջապես հետո 2-3-ամյա թփերը պարարտացնել՝ օգտագործելով (չոր վիճակում) 20-30 գ ամոնիակային բորակ, 30 գ սուպերֆոսֆատ և 40-50 գ փայտի մոխիր (թակուջակով հողի մեջ խորացնելով 3-5 սմ)։ Մայիսի երկրորդ կեսին սնուցել խմորված բուսահողով՝ 1:15 (թռչնաղբ 1:25) կամ ամոնիակային բորակի լուծույթով (10 լ ջրին 15-20 գ, 1 մ²–ի հաշվով)։ Կոկոնակալման շրջանում պարարտացնել նույն պարարտանյութերով ավելացնելով 20-30 գ մոխիր։ Ծաղկման սկզբում օգտագործել 20-30 գ լրիվ հանքային պարարտանյութեր (10 լ ջրին՝ 30-40 գ մոխիր)։ Ծաղկման վերջում տալ ֆոսֆորական և կալիումական պարարտանյութեր չոր վիճակում 25-30-ական գ։ Հեղուկ սնուցում տալուց առաջ և հետո հողը ջրել։ Չոր պարարտանյութերը զգուշորեն լցնել թփի հիմքի մոտ, այնպես որ տերևների վրա չթափվեն։ Օգտակար է միկրոտարրերի (1 մ²–ի հաշվով 10 լ ջրին 2-3 գ բորաթթու և 0,1-0,2 գ կալիումի պերմանգանատ) օգտագործումը (ամառվա ընթացքում մեկ անգամ)։

Բազմացումը. սորտային Բ-ները բազմացնում են թփի բաժանմամբ, ցողունային և տերևային կտրոններով, գարնանային ընձյուղներով, ամռան-աշնան տերևանութային ընձյուղներով, արմատային կտրոններով։

Թփերի բաժանումը կատարվում է վաղ գարնանը կամ վաղ աշնանը (թփերը բաժանել խոշոր մասերի)։ Հանված թուփը թափ տալ կամ լվանալ և ձեռքերով բաժանել սկզբում արմատավզիկների միահյուսվածքները, այնուհետև արմատները։ Կոճղարմատը բաժանել ձեռքերով (դանակով կտրել սոսկ արմատավզիկների սերտաճած տեղերը)։ Յուրաքանչյուր բաժանված մաս պետք է ունենա աճման բողբոջ՝ «աչիկ», կամ ընձյուղի սաղմ և մի քանի արմատ։ Ցողունային կտրոններով բազմացումը կարելի է կատարել մայիսի վերջերից մինչև հուլիսի երկրորդ կեսը։ Կտրոնի համար պետք է առողջ բույսից վերցնել կանաչ, լավ զարգացած ցողուններ, որոնցից յուրաքանչյուրն ունենա 2 հանգույց, ընդ որում ստորին կտրվածքն անել անմիջապես ստորին հանգույցի տակ, իսկ վերինը՝ 5-10 մմ վերին հանգույցից վերև։ Ստորին տերևներն ամբողջովին կտրել՝ պահպանելով անութային բողբոջները, իսկ վերինների կեսը կտրել, որպեսզի կտրոնից ջրի գոլորշիացումը փոքրանա։ Կտրոնները տնկել ստվերոտ տեղում՝ մինչև վերին հանգույցը խորացնելով հողի (ավազի) մեջ։ Առաջին շաբաթը ջրել տաք (30°C) ջրով օրը մի քանի անգամ, հետագայում՝ հողի չորանալուն զուգընթաց։ Տնկելուց 3-4 շաբաթ հետո առաջանում են արմատիկներ, իսկ վերին հանգույցի տերևանութներում՝ 1-2 ընձյուղներ։ Որպեսզի կտրոններն արագ և լավ արմատակալեն, կարելի է դրանց ծայրերը 8-10 ժամ պահել հետերոաուքսինի լուծույթում կամ հալվեի թարմ մզված հյութում (կիսով չափ ջրով նոսրացված)։

Տերևային կտրոններով բազմացման դեպքում օգտագործվում է անութային