Կանեփի Ձ. (սննդի մեջ օգտագործվող) ստանում են կանեփի սերմերից մամլման եղանակով։ Ձ. բաց դարչնագույն է՝ կանաչավուն երանգով, հաճելի բնորոշ հոտով։ Բազմաչհագեցած թթուները կազմում են մինչև 90 %, լինոլայինը՝ մինչև 70 %: Կանեփի թարմ Ձ., ինչպես և կտավատի Ձ., կարելի է օգտագործել կերակուրներ համեմելու համար։ Տաքացնելիս այն օքսիդանում և փչանում է։
Գետնանուշի Ձ. ստանում են գետնանուշի սերմերից։ Ձ. բաց դեղին է՝ կանաչավուն երանգով, ունի բնորոշ հաճելի համ և հոտ։ Բազմաչհագեցած ճարպաթթուների քանակը համեմատաբար քիչ է (33-35 %): Որպես աղցանային Ձ. նվազ արժեքավոր է, քան արևածաղկի, եգիպտացորենի և այլ Ձ-եր։
Ձիթայուղը (զեյթունի Ձ.) ստանում են ձիթապտղի մամլումով։ Ձ. բաց դեղին է՝ կանաչավուն երանգով, հաճելի համով և հոտով։ 0 °C–ին մոտ ջերմաստիճանում այն պնդանում է, իսկ տաքացնելիս՝ հալվում և դառնում թափանցիկ։ Ձիթայուղը շատ քիչ (4-14 %) բազմաչհագեցած ճարպաթթուներ է պարունակում և շատ կայուն է տաքացման նկատմամբ։ Խոհարարության մեջ այն հիմնականում օգտագործում են որպես աղցանային Ձ., կերակրատեսակների, ինչպես նաև ձկան յուղալեցուն պահածոների պատրաստման համար։
Սննդի մեջ խոհարարական տարբեր նպատակների համար օգտագործում են նաև կոկոսի, կակաչի, քունջութի, սաֆլորի Ձ-երը։
Առավել արժեքավոր Ձ-երից է կակաոյի Ձ., որն ստանում են կակաոյի ունդերից՝ մամլման եղանակով։ Այն օգտագործում են շոկոլադ, հրուշակեղեն, պաղպաղակ և այլ ուտեստներ պատրաստելու համար։
Սննդի և բժշկական արդյունաբերության մեջ արտադրանքի հատուկ տեսակների պատրաստման համար օգտագործում են նաև հաճարենու և մայրու ընկույզից, պտուղների և բանջարեղենի կորիզներից (ծիրանի, սալորի, դեղձի, պոմիդորի, դդմի ևն) կորզված Ձ-երը։ Տես նաև Սննդաճարպեր հոդվածը։
ՁԻԹԱՊՏՈՒՂ, Հայաստանում աճեցնում են Տավուշի մարզում։ Ձիթենու լավագույն սորտերի պտուղները խոշոր են, ունեն մինչև 15 գ զանգված և յուրահատուկ դառնահամություն։ Խակ, կանաչավուն Ձ-ներն ավելի հաճախ թթու են դնում (և թթու դրած են պահածոյում), իսկ հասունները (մուգ կարմրավուն երանգով) աղ են դնում։ Անհրաժեշտ է պահել ապակե անոթում։
Թթու կամ աղ դրած Ձ. օգտագործում են որպես խորտիկ, խավարտ և համեմունք ձկնեղեն և մսեղեն կերակուրների մեջ։ Կերակրի մեջ գցում են վերջում, քանի որ երկար եփվելուց Ձ. կորցնում է համը։ Ձ. համեղանում է, եթե պահում են ձեթի մեջ և վրան ավելացնում կտրտած մաղադանոս կամ կիտրոնի շերտիկներ։
ՁՄԵՐՈՒԿ, Հայաստանում մշակում են Արարատյան դաշտում։ Վաղահաս սորտերը հասունանում են հուլիսին, ուշահասները՝ սեպտեմբերին։ Ձ-ի սեղանի սորտերի պտղի զանգվածը հասնում է մինչև 16 կգ։ Ձ. պարունակում է մինչև 89,5 % ջուր, մոտ 7 % շաքար (մի քանի սորտեր՝ 12 %): Որոշ ուշահաս սորտերի պտուղները 3-5°C ջերմաստիճանում, դարակների վրա կարելի է պահել մինչև հունվար։ Առավել համեղ են հասունացած Ձ-ները։ Ի տարբերություն այլ պտուղների, պահելիս չհասունացած Ձ-ների համը չի լավանում (երբեմն նույնիսկ վատանում է)։ Ձ-ի հասունությունը կարելի է որոշել չորացած պտղակոթով, ինչպես նաև ծալած մատով պտղին հարվածելով (չհասունացած Ձ. խուլ է հնչում, հասունացածը՝ հնչեղ)։
Ձ. օգտագործում են թարմ և թթու դրած։ Կեղևից պատրաստում են շաքարաչիր և մուրաբա։
Ձ. թթու դրած. մանր և միջին չափի Ձ-ները լվանալ, դասավորել տակառիկում, վրան լցնել 6-8 %-անոց աղաջուր (10 լ ջրին՝ 600-800 գ աղ) և պահել 2 օր։ Հետո տակառիկը լիքը լցնել նույն խտության աղաջրով և դնել մառանում կամ սառնարանում։ Խմորումն արագացնելու նպատակով խորհուրդ է տրվում Ձ-ները մի քանի տեղից ծակռտել սրած փայտով։ Թթու դրած Ձ. օգտագործում են որպես խորտիկ կամ մսով և ձկով կերակուրների խավարտ։
Ձ-ի պովիդլո. Ձ-ի միջուկը թեթևակի տրորել մաղի մեջ, հյութը լցնել արծնած, իսկ խյուսը՝ մեկ այլ թասի (նախօրոք կշռել) մեջ։ Խյուսին ավելացնել շաքար (1 կգ-ին՝ 700 գ), եփել մարմանդ կրակի վրա մինչև թանձրանալը։ Վերցնելուց 10 րոպե առաջ ավելացնել կիտրոնաթթու (1 կգ-ին՝ 0,5 գ)։ Տաք-տաք լցնել ապակե տարաների մեջ և փակել։
Ձ-ի դոշաբ (մեղր). առանձնացրած հյութը դնել մարմանդ կրակի վրա և եփել մինչև թանձրանալը (ժամանակ առ ժամանակ հավաքել քափը)։ Պահել վերը նշված ձևով։
Ձ-ի մշակման մասին տես Բանջարանոց հոդվածում։
ՁՎԱԾԵՂ, պատրաստում են ձվով կամ ձվով ու տարբեր մթերքով՝ մսեղենով (խոզապուխտ, երշիկ, միս, խոզի ճարպ), բանջարեղենով (կանաչ սոխ, պոմիդոր), կաթնամթերքով (պանիր, սերուցք, թթվասեր, կաթ), մուրաբայով, մեղրով, խնձորով ևն։ Ձ. պատրաստում են կարագով կամ յուղով, մարգարինով կամ խոզի ճարպով։
Ձ. հարած ձվով. կարագը հալել տապակի մեջ, այն վերցնել կրակից, վրան ջարդել ձվերը, մի քիչ կաթ լցնել, աղ ցանել և հարել։ Այնուհետև դնել կրակի վրա և, անընդհատ խառնելով, տապակել։ Երբ Ձ. հեղուկ շիլայի տեսք ստանա՝ վերցնել կրակից, լցնել ափսեի մեջ և շուրջը շարել յուղով բոված սպիտակ հացի կտորներ։
3 ձվին՝ 1 ճաշի գդալ կարագ կամ մարգարին, 2 ճաշի գդալ կաթ։
Ձ. պոմիդորով և սոխով. պոմիդորը կեղևել, շերտերով կտրտել և տապակել, այնուհետև վրան լցնել ձուն և 7-8 րոպե տապակել առանց խառնելու, աղ և պղպեղ ցանել։ Գլուխ սոխը կլոր-կլոր կտոտել, առանձին տապակել և մատուցել Ձ-ի հետ։
3-4 պոմիդորին (250-300 գ)՝ 4-5 ձու, 4 ճաշի գդալ կարագ կամ մարգարին, 4-5 գլուխ սոխ։
Ձ. կանաչ սոխով. կանաչ սոխը լվանալ, մաքրել, սրբիչով չորացնել, կտրտել, այնուհետև ձուն ջարդել, խառնել սոխի հետ, աղ ցանել և տապակել։
Ձ. պանրով. ձուն ջարդել, խառնել խոշոր քերիչով քերած պանրին և կարագով տապակել։
6 ձվին՝ 75 գ պանիր, 4-5 ճաշի գդալ կարագ կամ մարգարին։
Ձ. խնձորով. խնձորները կեղևել, միջուկը հանել, 0,5 սմ հաստության շերտերով կտրտել, թաթախել ալյուրի մեջ և կարագով տապակել։ Այնուհետև խնձորի վրա լցնել ձուն, աղ ցանել և դնել ջեռոցը։
Ձ-ով ջեռեփուկ. հում ձուն և ալյուրը խառնել, ավելացնել հալած կարագ և կրկին խառնել։ Ստացված խառնուրդն աստիճանաբար բացել գոլ կաթով և անցկացնել ցանցով։ Զանգվածը լցնել յուղած տապակի մեջ և դնել ջեռոցը։ Մատուցել տաք և վրան յուղ լցնել։
