սիրո ճշմարիտ նշանակությունը, — ասաց տիկինը, պահպանելով իր սառնասրտությունը։ — Դու չես սիրում, դու միայն վայելում ես․ իսկ այդ երկու բառերի մեջ ահագին տարբերություն կա։ Դու վայելում ես քո կնիկների սերը, ինչպես վայելում ես քո մնացած հարստությունները։ Քո հարեմը ամենագեղեցիկ կնիկների մի ճոխ ժողովածու է, մի անսպառ հարստություն է, ինչպես հարստություն պետք է համարել քո նժույգների երամակները, քո ոչխարների հոտերը, քո ամբարանոցների թանկագին մթերքները, — այդ բոլորը ծառայում է քո զվարճությունների համար։
— Մի՞թե կարելի է այսպիսի համեմատություն անել, — հարցրեց խանը վշտանալով։
— Համեմատությունը ճիշտ է։ Զանազանությունը նրա մեջն է միայն, որ քո ձիաները, ոչխարները, և ամբարանոցների թանկագին մթերքները զգացմունք չունեն, գիտակցություն չունեն, և այդ պատճառով էլ չեն կարող հասկանալ, թե ինչպես են վարվում իրանց հետ, և, հետևաբար չեն կարող ունենալ դեպի քեզ ո՜չ սեր և ո՜չ ատելություն։ Բայց քո կնիկները այդպես չեն․ նրանք, որպես բանական արարածներ, զգացմունք ունեն, նրանք կարող են հասկանալ իրանց դրության անտանելիությունը։
Յոթն տարվա գերիի փակված լեզուն բաց էր եղել։ Նա կամենում էր թափել իր սրտի բոլոր դառնությունները, բոլոր թույնը, բոլոր ցավերը, ինչ որ հավաքվել էին իր գերության յոթն տարիներին ընթացքում։
— Ինչ որ խոսում ես դու, — նրա խոսքը կտրեց խանը, — հակառակ է մուսուլմանների սովորություններին, հակառակ է մեր օրենքներին։
— Սերը ոչ մի օրենքի չէ հպատակում, — պատասխանեց տիկինը, — և ավելի մուսուլմանների օրենքին։ Նա մարդու ազատ զբացմունքն է, ինչպես կրոնը։
— Դու գիտե՞ս, խան, — հարցրեց նա, — որ ես քրիստոնյայի աղջիկ էի, դու ինձ գերի վեր առեցիր իմ ծնողների տնից։ Իմ հայրը շատ կարդացած մարդ էր, նա սովորել էր մեր ազգի բոլոր նշանավոր իմաստունների գրքերը։ Նա սիրում էր ուսուցանել ինձ շատ բաներ, ինչ որ ինքը սովորել էր։ Մեր երկրում իմ հորը մի անհավատ մարդ էին համարում, որովհետև նրա կարծիքները, նրա մտքերը տարբերվում էին հավատավոր մարդիկների կարծիքներից։ Իմ մայրը մի ջերմեռանդ քրիստոնյա կին էր․ նա էլ իր կողմից աշխատում էր կրթել ինձ քրիստոնեական բարեպաշտության մեջ —
