եւ գլխովին ոչնչացվեցին մարագների փլատակների տակ…
Բակուրիան եւ Ծալկա գաղթած հայերին Վրաստանի իշխանությունները թույլ չտվին շարժվելու երկրի խորքերը, որի հետեւանքով գաղթակայաններում սկսվեց սով ու նրա ուղեկից տարափոխիկ հիվանդություններ; Ցուրտը, սովն ու համաճաըակը, որոնք հավերժական ու անդավաճան դաշնակիցներ են, սկսեցին հնձել բախտի քմահաճույքին թողնված հայ գաղթականներին։ Նոյեմբեր ամսին Բակուրիանում օրեկան 150 գաղթական էր մահանում, իսկ Ծալկայում 200-300։
Բակուրիանի անտառներում ապաստանած 32 հազար հայերից կենդանի էին մնացել 14 հազարը։
Մեծ Խանչալի գյուղի 1700 բնակիչներից վերադարձել էին 550-ը, 1150-ը մահացել էին Ծալկայում, Սաթխայի 3250 բնակիչներից վերադարձել էին ընդամենը 700 մարդ, 2060 գանձացիներից մահացել էին 720-ը։
Դրանով Ջավախքի հայության ողբերգությունն ամենեւին էլ չավարտվեց, որովհետեւ գավառից թուրքերը տարել էին հացի ամբողջ պաշարները, անասունները, վառելիք չկար, իսկ Ջավախքի ձմեռը տեւում է 5-6 ամիս եւ կատակել չի սիրում… Այդ ծանր օրերին դժբախտներին օգնության ձեռք մեկնեցին գավառի հայ կաթոլիկների 6 գյուղերի եւ ռուսական (դուխաբորների) 9 գյուղերի բնակիչները, որոնք բարեբախտաբար չէին գաղթել; Նրանք անասուններ (այդ թվում քաշող), սերմացու տվին, եւ կյանքը աստիճանաբար մտավ հունի մեջ…
