Էջ:Artcakh history.pdf/278

Վիքիդարանից՝ ազատ գրադարանից
Այս էջը հաստատված է

կազմակերպեց քաղաքամերձ Ղայբալիշեն, Կրկժան, Փահլուր, Ջամիլու, Խանածախ, Դաշուշեն և այլ գյուղերում։ Հայերի կո­րուստները կազմեցին ավելի քան 500 հոգի։

1920թ. գարնան շեմին վիճակն ավելի է ծանրանում Արցախում։ Գանձակից մինչև Մուսուլմանլար-Զանգեզուր տեղի էին ունենում պատերազմական գործողություններ։ Աղդամ-Ասկերան-Շուշի ուղ­ղությամբ և Քիրս-Տումի-Խծաբերդ գծի երկարությամբ առանձնապես կատաղի էին գործում Սուլթանովի կազմակերպած քրդական «համիդիե» ջոկատները։ Հայ մարտիկները ցուցաբերում էին հերո­սության աննախընթաց օրինակներ։

Դիզակի ռազմաճակատում հայ պաշտպանները Հովակ Ստեփանյանի և Սասունցի Մանուկի գլխավորությամբ 450 զինվորներով կարողանում են դիմակայել թշնամու մի քանի անգամ գերակշ­ռող ուժերին։ 1920թ. մարտին ամենաողբերգական իրադարձությունները տեղի ունեցան Շուշի քաղաքում։ Սուլթանովը, լուր ստանալով, որ Քարին տակի կողմից քաղաք է թափանցել հայկական մի ջոկատ և փորձել ասկյարներից զենք խլել, հրամայում է «սրի ու հրի մատնել հայկական քաղաքամասը»։ Մահմեդական մոլեռանդ ամբոխը աս­կյարների և թուրք սպաների գլխավորությամբ ներս է խուժում քաղաքի հայկական թաղամասերը, հրդեհում, կողոպտում տները, խանութները, հասարակական շենքերը, անխնա կոտորում անպաշտպան բնակչությանը։ Թիֆլիսում տպագրվող «Սլովո» թերթը 1920թ. ապրիլի 16-ին գրել է. «Քաղաքի հայկական մասում քարը քարի վրա չի մնացել»509։ Մոտավոր տվյալներով զոհվածների թիվը հասնում էր 10 հազարի։

1918-20 թվականների հայ-ադրբեջանական ընդհարումների ժամանակ ոչնչացվել են 58 գյուղ, անօթևան մնացել 57 հազար բնակիչ, փոշիացվել 7 հազար տնտեսություն, զոհվել 25 հազար մարդ(երկրամասի բնակչության 20,1 տոկոսը), փակվել կամ ոչնչացվել են բոլոր ֆաբրիկաներն ու արհեստանոցները, մշակույթի օջախները, այրվել ու մոխրի վերածվել հայոց Շուշին510։