Էջ:Artcakh history.pdf/294

Վիքիդարանից՝ ազատ գրադարանից
Այս էջը հաստատված է

քարից, միջհարկային ծածկերը՝ փայտից։

1903թ. Շուշիի մասին Հրաչյա Աճառյանը գրել է. «Գեղեցիկ էր Շուշի քաղաքը … տները ընդհանրապես քարաշեն են, սպիտակ, խոշոր, տաշած քարերով շինված։ Կտուրը հարթ չէ, այլ ունի եռանկյունաձև տախտակյա տանիք, որ պարսկերեն բարբառով կոչվում է թախթափուշ։ Կտորները ներկված են կարմիր, և բարձունքից դի­տողը կարմիր, կանաչ և սև գույների զանազանությամբ, սիրուն տեսարան ունի առաջը»537։ Այդ ամենին լրացնելով՝ ճարտարապետ Ռաֆայել Իսրայելյանը, 1955թ. լինելով հայրենի երկրամասի կենտրոնում՝ Շուշիում, նկատել է. «Բոլոր տները, առանց բացառության, կառուցված են նույն տիպարով։ …Ստացվել է գեղեցիկ ու հետաքրքիր դասավորություն, որի շնորհիվ այդ քաղաքը բնավ չի կարող ձանձրացնել, չնայած բոլոր տները կառուցված են միևնույն «ճարտարապետությամբ»։ … Դա բոլորովին չի խանգարել, որ Շուշին դառնա կոլորիտային, երփներանգ՝ իր կրկնություններով հանդերձ, ավելին, այդ կրկնությունները գունախաղ են ստեղծում տների տարբեր բարձրության ռելիեֆի հարստության որմնախորշերի ու պատշգամբների բազմազանության, փողոցների անսպասելի դարձերի շնորհիվ»538։

Շուշիի բնակելի տները 19-րդ դարի հայկական ժողովրդական ճարտարապետության արժեքավոր նմուշներ են, որոնց պահպա­նությունն ու վերականգնումը համայն հայության, և, առաջին հերթին, արցախահայության սրբազան պարտքն է համարվում։ Արցախահայության շինարարական գործունեությունն իր բազմապիսի դրսևորումներն ունեցավ նաև ամրոցաշինության բնազավառում։ Առանձնապես հիշատակելի են Շուշիի և Ասկերանի (Մայրաբերդ) բերդերը։

Շուշիի հին բերդը՝ Շիկաքար անունով, գոյություն ուներ դեռևս միջին դարերից և հիշատակվում է Կաղանկատվացու կողմից 821թ. հակաարաբական ընդվզումների կապակցությամբ։ 1720-ական թթ. Ավան հայրուրապետը, Շուշի բերդը դարձնելով իր ռազմական հե­նակետը, ամրացնում է նոր պարիսպներով։

Արցախի մելիքների դեմ պայքարելու նպատակով 1750-1752 թթ. Փանահ խանը, հայ վարպետների միջոցով վերակառուցելով,