գրերն էլ այստեղ հնարեց և իրանց տվավ։ Այստեղ են և նշանավոր հայ կանայք։ Իմացար, ովքե՞ր էին։
— Նշանավոր էր Վահանի մայր Ձվիկը, որ Ղազարի ասելով
հայ կանանց մեջ ամենից առաքինին և հանճարեղն էր։ Նա այստեղ
իր քրոջ մոտն էր, բդեշխի կնոջ, երբ իր որդիքը դեռ գերի էին Պարսկաստան։ Այստեղ կարոտակեզ մայրը գգվեց իր որդոցը, արժանացավ
նրանց տեսությանը և այստեղ կրթեց նրանց այն հոգվով, որ
հետո արտափայլեց Վահանի հերոսական քաջությունների մեջ։
— Այդ ճշմարիտ է. գտիր և մյուս կինը, որ ընդմիշտ պիտի
մնա իբրե օրինակ առաքինի հայ կնոջ, նա՝ որ իր հայրենի սուրբ
կրոնին հավատարիմ մնալը վեր դասեց թագուհու թագից և ծիրանուց։
— Ասածդ պարզ է, Արմենակ, Շուշանիկի համար ես խոսում,
բայց մի՞թե Ցուրտավումն էր նա և ոչ Մցխեթ կամ Տփխիս։
— Այստեղ է հարսնացել և այստեղ նահատակվել նա։ Ես ծանոթ
չեմ ձեր ձորերին, բայց եթե ուղիղ է հավաքած տեղեկություններս,
մեր դիմացի ձորում շատ հնուց մնացած մի բերդ պետք է
լինի, ահա այնտեղ է եղել կալանավորված Շուշանիկը։
Սմբատը տեսնելով, որ ուղիղ է ընկերոջ նկատողությանը բերդի
մասին, մնաց վեր քաշվածի պես։ Նրա երևակայությունը թռավ
դեպի հին անցյալը։ Մտաբերելով, որ Մամիկոնյան ցեղից դեռ մի
մնացորդ կա իրանց ձորերում, և տեսնելով, որ մի այդպիսի պատմական նշանավոր հողի վրա է ծնունդ ու սնունդ առել, այն օդն է
ծծել, որ Վահանն է ծծել մի ժամանակ, այն հողի վրա է ման եկել,
որին դիպել է Մեսրոպի ոտքերը և ողողվել Շուշանիկի արյունով,—
ինքն իր աչքում մի քանի կանգուն բարձրացավ և սաստիկ հուզված
ու աչքերը ջրակալած բացականչեց.
— Արմենակ, դու ինձ գժվեցնում ես բոլորովին։ Ես՝ էլ ես չեմ
ուրեմն, այլ բոլորովին մի ուրիշ բան։ Գիտե՞ս արդյոք, թե որքան
մեծ է մարդուս երևակայության ազդեցությունը նրա ամբողջ
բնության վրա։
— Իսկ դու դիտես միթե,— ասաց Արմենակը իր փնտրած
մարդին գտնողի պես ուրախ ժպիտով։— Ես հենց կարծում էի, թե
միայն ես գիտեմ այդ բանը և դեռ չեմ պատահած մեկին, որ մարդուս
ոգեկան աշխարհին որևէ նշանակություն տար։ Մեր նյութապաշտական ժամանակում իրական աշխարհից դուրս ոչինչ չեն
ընդունում։
