կովկասահայ դպրոցական֊կրթական գործի պատմության մեջ: Նրանց երոկուսի հետ էլ զգալիորեն կապված է Աղայանի դպրոցական մանկավարժական գործունեությունը` 1870—80֊ական թվականներին։ ֆրեբոլ ֆրիդրիխ Վիլնելմ Ավգուսա (1782—1852) — գերմանացի նըշանավոր մանկավարժ, նախադպրոցական դաստիարակության տեսարան, որի ականավոր հետևորդն էր Սոֆիա Բարայանը հայ իրականության մեջ: Պեստալոցցի Իոնան Հենրիխ (1746— 1827) — Շվեյցարական մեծ մանկավարժ, դեմոկրատ-քուսավորիչ, որի հետևորդներից է Ֆր. Ֆրեորելը: Դիսաերվեգ Ադոլֆ Վիհլեմ (1790—1866) — գերմանացի մեծ դեմոկրատ ֊մանկավարժ , որը գլխավորում էր Պեստալոցցա ձախ, առավել առաջադեմ հետևորդներին Գերմանիայում: էջ 467. Պիսարև Դմիտրի Իվանովիչ (1840—1868) —ռուս հեղափոխական դեմոկրատիայի ականավոր դեմքերից մեկը, մտածող, հրապարակախոս, գրական քննադատ և մանկավարժ: — դարվին Չարլզ (1809—1882) — անգլիացի խոջոըադույն բնագետիր անունով նշանավորվող բնագիտական տեսության — դարվինիզմի հիմնադիրը: — Ֆոխա Կարլ (1817—1895) — գերմանացի բնագետ, մատերիալիստ փիլիսոփա։ Էջ 466—467. «Ուչիտել» (ուսուցիչ) — ռուս մանկավարժական մամուլի ամենանշանավոր առաջադեմ օրգանը (երկշաբաթյա պարբերականությամբ) 60-ական թվականներին։ Հրատարակվում էր Պետերբուրգում (1861 —1868) անվանի մանկավարժներ ի, ի, Պաուլսոնի ու Ն, Խ. Վեսսելի խմբագրությամբ։ Հանդեսում ընդհանուր տեսական-մանկավարժական բաժնին զուգընթաց պարբերաբար տպագրվում էին նաև «փորձնական դասեր զանազան առարկաներից», որոնց մասին հիշում է Աղայանը։ Էջ 467. Հելմնոլց Հերման (1821—1894) — Գերմանացի փիլիսոփա և հոգեբան-մանկավարժ։ Կանտի փիլիսոփայության հետևորդներից է։ Էջ 469. «Այս տան նկարագրությոան... արել է... աշակերաուհիս...»— Նկատի ունի Ալեքսանդրապոլի իր աշակերտուհիներից` Տիրուհի Կոստանյանի հուշերը տպագրված «Արձագանք» թերթում` 1893 թ., № 14, «իմ երեխայական հիշողությունից» վեբնագրով։ Էջ 469. Բժիշկ Գաբրիել Հովհաննիսյան (1837—1920) —հայտնի է աոավելասքես Քաջբերունի ծածկանունով։ Գրական գործունեությունն սկսել է Հյուսիսափևյլ»֊ում «Տեր Սարգիս» անավարտ մնացած վեպով։ Նրա գրական ժառանգության մեջ մեծ տեղ են գրավում հուշագրությունները 60—70-ական թվականների մասին և ուղեգրությունները։ Քաջբերունին Աղայանին խորապես համակրող գործիչներից է։ Տեր-Հովսեփ Կոսաանյանց (1826- 1890) — Ալեքսանդրապոլի ունևոր աղայական դասին պատկանող կղերամիտ դործիչ, որի մասին Աղայանը բացասարար է խոսում։ Նշանավոր հայագետ Կարապետ Կոստանյանի հայրն է: էջ 471. «Գրեցի հրանանգը» — նկատի ունի իր «Ուսումն մայրենի լեզվի
