ԿԶ. Պետությունների և պայմանագրերի նկատմամբ
իրավահաջորդության հարցը
/Մոսկվայի և Կարսի պայմանագրերի օրինակով/
Պետությունների իրավահաջորդության (state succession)՝ մասնավորապես պայմանագրերի նկատմամբ իրավահաջորդության հարցը, լինելով միջազգային հանրային իրավունքի հարց, ներկայումս ունի հույժ գործնական նշանակություն: Հայ-թուրքական զույգ արձանագրությունների լույսի ներքո, հատկապես նրանցից առաջինում «միջազգային իրավունքի համապատասխան պայմանագրերի» վկայակոչման պարագայում, այդ հարցը ձեռք է բերել միանգամայն կիրառական նշանակություն: Թուրքական կողմը «միջազգային իրավունքի համապատասխան պայմանագրեր» բառակապակցությունը մեկնաբանում է որպես Մոսկվայի (16.03.1921թ.) և Կարսի (13.10.1921թ.) պայմանագրեր:
Ըստ այդմ, մեր խնդիրն է համառոտակի քննարկել մի քանի հարց.
- Ընդհանրապես պետությունների իրավահաջորդության հարցը:
- Պայմանագրերի նկատմամբ պետությունների իրավահաջորդության հարցը:
- Մասնավորապես, Մոսկվայի (16.03.1921թ.) և Կարսի (13.10.1921թ.) պայմանագրերի նկատմամբ Հայաստանի Հանրապետության իրավահաջորդության հարցը:
1. Պետությունների իրավահաջորդության հարցը.
ա) ՀՍՍՀ և ՀՀ իրավահաջորդության հարցը.
Պետությունների իրավահաջորդությունը «տվյալ տարածքի վրա, ըստ միջազգային իրավունքի, մի պետության ինքնիշխանության վերջնական փոխարինումն է մեկ այլ պետության ինքնիշխանությամբ»: State succession is a definitive replacement of one state by another in respect of sovereignty over a given territory in conformity with international law.
Այսու, պետությունների իրավահաջորդությունը վերացական հասկացություն չէ, այլ ածանցվում է ինքնիշխանությունից (sovereignty): Միմիայն երկու ինքնիշխան պետությունների միջև կարող է լինել իրավահաջորդություն: Քանի որ ինքնիշխանությունը պետության բացառիկ իրավունքն է կառավարելու սեփական բնակչության հարաբերությունները և զերծ լինելու արտաքին վերահսկողությունից
